🌹🌹भटकंती मनसोक्त🌹🌹

 

                   कोकणात भटकंती करताना मुंबई पासून फारसे दूर नसलेले अलीबाग आणि मुरुड, नागाव, अक्षी, रेवदंडा, चौल, किहीम, कणकेश्वर, मांडवा, सासवणे, अशा कितीतरी लक्षणीय स्थळांची पर्यटकांना भुरळ पडते. आम्हा गिरीभ्रमण करणारांना मात्र अलिबाग मधील कुलाबा, सागरगड, कोरलाई, जंजिरा, पद्मदुर्ग, खांदेरी आणि उंदेरी, या सागरी किल्ल्यांची जास्त भुरळ पडते.

                   मला या दोन्हींची सफर करण्याची संधी एकदा लाभली होती. समुद्राने वेढलेला खांदेरी किल्ला आणि टुमदार घरांच्या सानिध्यात वसलेले चौल व रेवदंडा गाव मला बघायला मिळाले. फक्त दोन दिवसांच्या या सागर सफरीची विशेष कहाणी इथे थोडक्यात सांगत आहे………..

🌹चौल -खांदेरीची विशेष सफर🌹

                   ही भटकंती करायला खरेतर आम्ही तिघेजण जाणार होतो. पण अचानक एका सवंगड्याचे येणे रद्द झाले. दुसऱ्याला काही काम निघाले. शेवटी आपण एकट्यानेच जावे असे ठरवून मी मुंबईतील भाऊच्या धक्क्यावर निघालो. तेथे अवचित एक सवंगडी अवतीर्ण झाला ! मग मोठ्या उत्साहात आम्ही दोघे लॉन्चने रेवसला निघालो. त्यापुढे अलिबागपर्यंत बस, नंतर पुन्हा बस प्रवास, असे करत आम्ही चौल गाव गाठले.

                   चौल गाव छोटे आहे. स्वराज्याचे सरखेल कान्होजी जेधे यांचे जुने स्मारक चौलमध्ये आहे. श्रीरामेश्वराच्या देवळामागे स्थापित केलेले हे अष्टकोनी बांधणीचे स्मारक आहे. तीन चार छोटे चौकोनी चौथरेसुद्दा आसपास आहेत. बहूतेक त्या कोणाच्या समाध्या असाव्यात.

                   श्रीरामेश्वराचे प्राचीन देऊळ व त्याचा परीसर रम्य असा आहे. देवळाच्या साडेतीन फूट रुंद बांधणीच्या मजबूत भिंती आपले लक्ष वेधून घेतात. देवळासमोर समोर विस्तीर्ण तलाव आहे. त्यातले पाणी फारसे वापरात नाही. त्यामुळे तलावाचा काही भाग हिरवट शेवाळ वनस्पतींनी भरून गेलाय.

                   या देवळाचा गुरव आधी आम्हाला श्रीदत्तात्रेयाच्या टेकडीवरील मंदिरात भेटला. त्याने आमची अगत्याने विचारपूस केली व म्हणाला, ‘आज गावात त्रिपुरी पौर्णिमेचा वार्षिक उत्सव आहे. देव रामेश्वराची पालखी निघते. सगळीकडे दिवे लावले जातात. मोठी पुजा होते. नशिबाने तुम्ही आज आमच्या गावात आलात. तूम्ही आज देवळात माझ्याकडे मुक्काम करा.’

                   लगेच आम्ही निर्णय घेतला व तेथे राहायचे ठरवले. या भल्या माणसाने आमची राहण्या जेवण्याची चांगली व्यवस्था केली. त्यामुळे चौल गावातली त्रिपुरी पौर्णिमेची सुंदर रात्र बघायला मिळाली. रात्री देवळासमोरील तलाव परिसरात भाविक गावकऱ्यांची मोठी गर्दी झाली. तेथे सर्वत्र दिवे लावण्यात आले. श्रीरामेश्वराचा परिसरच नव्हे तर गावातली बहुतेक घरं दिव्यांच्या रोषणाईने उजळून निघाली होती. देवदेवतांची पालखी जल्लोषात निघाली. रात्री उशिरापर्यंत उत्साहात हा सोहोळा चालला होता. चौलची ही त्रिपुरी पौर्णिमा माझ्या कायम लक्षात राहिलीय.

                   दुसऱ्या दिवशी सकाळीच गुरवांचा निरोप घेऊन आम्ही रेवदंड्यात किल्ला बघायला निघालो. रेवदंडा गावात असलेला हा किल्ला फार मोठा नाही. त्याचे द्वार, तटबंदी व काही बुरुजांचे अवशेष पहायला मिळाले. खांदेरीकडे लवकर जायचे असल्याने रेवदंडा किल्ला नीट पाहता आला नाही.

                   खांदेरी किल्ल्यासाठी अलिबाग येथे बसने जावून तेथून ‘थळ’ गावी छोट्या बंदरावर जावे लागते. राष्ट्रीय केमिकल्स अँड फर्टीलायझरस् (RCF) या खत कंपनीचा प्रकल्प याच भागात आहे.

                   समोरच्या समुद्रात दिसणारे उंदेरी व खांदेरी आम्हाला खुणावू लागले. मात्र उंदेरी लष्कराच्या ताब्यात असल्याने परवानगी मिळत नाही. खांदेरी किल्ल्यावर मुंबई पोर्ट ट्रस्टच्या (बी.पी.टी.) पूर्व परवानगीने प्रवेश मिळतो. ही माहिती स्थानिकांकडून मिळाल्यावर जवळच असलेले सरकारी बंदर खात्याचे ऑफिस गाठले. तेथले अधिकारी म्हणाले, ‘तूम्ही त्या किल्ल्यावर जा. तेथे तुम्हाला परवानगी मिळेल.’ .

                   मग लगबगीने बंदरावर येऊन खांदेरीकडे जाणाऱ्या होड्यांची चौकशी सुरु केली. मासेमारीसाठी जाणाऱ्या काही होड्या त्याच मार्गावरून जात होत्या. मात्र, ‘फक्त किल्ल्यापाशी सोडू. परत इथे आणणार नाही. आम्ही आज मासेमारी करून उद्या इकडे परत येणार’ असे होडीवाल्या मच्छिमारांनी स्पष्टपणे सांगितले !

                   काय करावे सुचेना. इथपर्यंत तर आलोय. खांदेरी पहायचाय. पुढे काही अडचण आली तर ? पण ‘पुढचे पुढे बघू’, असे म्हणून आम्ही एका होडीत बसलो व पुढचा प्रवास सुरू केला. समोर खोल समुद्र असला तरी अंतर जवळचे असल्याने खांदेरीच्या पायथ्याशी लगेच पोहोचलो. याच ठिकाणी वेताळाचे छोटे देऊळ आहे. मच्छीमार बांधव येथे होडी आणुन वेताळाची पुजा करतात. नंतर मासे पकडण्यासाठी निघतात.

                   आमच्या होडीवाल्याने वेताळ देवाची पुजा केली व तो मासेमारीला निघाला. निघताना तो आम्हाला म्हणाला, ‘तुम्ही किल्ल्याच्या पायऱ्या चढून जरा पुढे जा. तेथे सिक्युरीटी ऑफिस आहे. त्यांची परमिशन घेऊन किल्ला बघा.’ आम्ही त्याचे आभार मानून सिक्युरिटी ऑफिस गाठले. आमची सारी चौकशी तेथे झाली. मग आम्हाला किल्ला व परिसर फिरण्याची परवानगी मिळाली. बरोबर एक माहितगार कर्मचारीही देण्यात आला. सगळा ताण हलका झाला व आम्ही पुढे निघालो. अर्थात किल्ला मोठा नसल्याने काही वेळातच आमची भटकंती पूर्ण झाली.

                    खांदेरी-उंदेरी हे सागरी किल्ले शिवरायांनी परकिय शत्रूंपासून स्वराज्याचे संरक्षण व्हावे यासाठी बांधून घेतले होते. दोन्हीही किल्ले ऐतेहासिक घटनांचे साक्षीदार असून आजही देशसेवेसाठी कार्यरत आहेत. या किल्ल्यावर पाण्याची काही टाकी, जुन्या तोफा अन् काही अवशेष आहेत. किल्ल्याच्या टोकावर असलेले लाईट हाऊस आम्हाला व्यवस्थित बघायला मिळाले. लाईट हाऊसचे तांत्रिक काम अहोरात्र कसे चालते, याची माहिती तेथल्या कर्मचाऱ्यांनी आम्हाला दिली.

                    खांदेरीवरुन पश्चिम दिशेस अस्पष्टपणे मुंबईच्या दक्षिण भागातील उत्तुंग इमारती दिसतात. त्या पहात आम्ही किल्ला उतरू लागलो. सिक्युरिटी ऑफिसमध्ये परतीच्या प्रवासाबाबत काही माहिती मिळते का याची चौकशी केली. मात्र, ‘आता खाली होडी आली की त्या होडीतून तूम्ही परत फिरा. येथे कुठेच तुम्हाला थांबता येणार नाही किंवा मुक्काम करता येणार नाही,’ असे सिक्युरीटी ऑफीसरने स्पष्ट पणे सांगीतले. तेव्हा लगबगीने आम्ही खाली येऊन वेताळाचे देऊळ गाठले. अधून मधून तेथे होड्या येत होत्या. पण त्यातली एकही होडी आज परत फिरणारी नव्हती !

                    देवळात आलेले कोळी बांधव पुजा झाली की जवळच असणाऱ्या चुली पेटवून स्वयंपाक करीत होते. आमचीही जेवायची वेळ झाली होती. छोटे टोप आमच्याजवळ होते. पण इकडे यायच्या गडबडीत शिधा घ्यायला आम्ही विसरलो होतो. कोळी बांधवांनी आम्हाला तांदूळ दिले. स्वतः तयार केलेली डाळ दिली. मग आम्ही चूल पेटवून भात ठेवला. आमच्याकडे लोणचे होतेच. काही वेळात भात तयार झाला. मग काय ! गरमागरम जेवणावर ताव मारत लोणचे-पापडाचा आस्वाद घेत आम्ही पोटभर जेवलो आणि तृप्त झालो.

                    आता आमच्यासमोर पुढचा पेच उभा राहिला होता. आम्ही येथे थांबु शकत नव्हतो व चहू दिशांना असणाऱ्या समुद्रात परतीचा मार्गही आम्हाला बंद झाला होता.

                    मात्र चमत्कार घडावा अशी एक घटना घडली ! तीस-पस्तीस प्रवाशांचे एक गलबत(शिडाची मोठी होडी) खांदेरीच्या धक्क्याला लागले. सेंटॉर या मुंबईतील पंचतारांकित हॉटेलच्या स्टाफचा ग्रुप या गलबतावरून आला होता किल्ला बघायला. खाण्यापिण्याचे भरपुर सामान त्यांनी बरोबर आणले होते. माझ्या सहकाऱ्याने हळूच त्यांच्याशी संपर्क साधला व माहिती घ्यायला सुरुवात केली. हा ग्रुप आजच मुंबईला परतणार होता !

                    गलबताचा मालक चांगला होता. त्याला सगळे सांगितल्यावर तो म्हणाला, ‘ काही काळजी करु नका. तूम्ही आमच्याबरोबर चला. ससून डॉकला सोडतो तुम्हाला….’ हे ऐकुन खूप हलके वाटले. त्या ग्रुपचे फिरणे आटोपले. मग जेवणं झाली. दुपारनंतर त्यांचा-आमचा परतीचा जलप्रवास सुरू झाला आणि ससून डॉकला पोहोचल्यावर आमची भटकंती संपन्न झाली,

                   तीस-पस्तीस वर्षांपूर्वी केलेली ही भटकंती चार वेगवेगळ्या कारणांनी आज देखील विशेष स्मरणात राहिलीय - एक – ‘चौल’ सारखे सुंदर गाव मला दिव्यांच्या रोषणाईत बघायला मिळाले. दोन – देवळाच्या गुरवाने मनापासून आमचा पाहुणचार केला. तीन – खांदेरी पहाण्यापूर्वी व पाहिल्यानंतर आमच्या समोर अकस्मात पेचप्रसंग उभे राहिले आणि ते सुटले सुध्दा ! आणि चार – या भटकंतीमधील माझा एकमेव सहकारी आज हयात नाही.

                                                    🌴🌴🌴🌴🌴🌴🌴