💐💐आठवणीतील व्याख्यान💐💐

           मुंबईत दरवर्षी लालबाग या मध्यवर्ती परिसरात विवेकानंद व्याख्यानमालेचा  कार्यक्रम आयोजित केला जातो. विख्यात आणि प्रख्यात वक्ते त्या ठिकाणी येऊन आपले बहुमोल विचार श्रोत्यांना ऐकवतात. आज तीस वर्षांहून अधिककाळ ही व्याख्यानमाला यशस्वीपणे सुरू आहे.

               मी वेळोवेळी तेथील व्याख्यानांचा लाभ घेतलाय. सर्व विषयांना स्पर्श करीत लोकजागृती करण्याचे सत्कार्य करणाऱ्या या कार्यक्रमाचे आयोजन विद्यार्थी उत्कर्ष मंडळ ही जुनीजाणती संघटना प्रामाणिकपणे करीत आहे.

              १९९५ मध्ये या व्याख्यानमालेचे पहिले विचारपुष्प मान्यवर वक्ते भालचंद्र मुणगेकर यांनी गुंफले होते. मुंबई विद्यापीठाचे कुलगुरू, अर्थतज्ञ, प्राध्यापक, योजना आयोगाचे सदस्य, राज्यसभेचे खासदार, इंडियन मर्चंट्स चेंबर्सच्या एका कमिटीवर नियुक्ती, अशा विविध मोठ्या जबाबदाऱ्या पेलणारे हे अभ्यासू व्यक्तिमत्त्व आहे.

             अशा व्यक्तीकडून ऐकलेले देशाच्या अर्थकारणाविषयीचे वास्तव विचार आज यातील काही संदर्भ जुने झाले असले, तरीही आजच्या स्थितीला ते लागू आहेत, असे मला वाटतेय.

 

💐भारताची आर्थिक स्थिती-  भालचंद्र मुणगेकर💐

         विवेकानंद व्याख्यानमालेत पहिल्याच दिवशी होणारे गंभीर विषयावरील व्याख्यान ऐकायला आपण जायलाच हवे का ? कारण हा देशाच्या आर्थिक बाबीचा किचकट विषय होता. मोठमोठाली आकडेवारी आपला विरस करेल, व्याख्यान कंटाळवाणे होईल, अशी शंका मनी येत होती.

             मात्र भालचंद्र मुणगेकर या व्यक्तीविषयी व त्यांच्या व्यासंगाविषयी मला उत्सुकता होती. म्हणून या व्याख्यानास मी जायचे ठरवले.

            प्रत्यक्षात, अतिशय रसाळ व सोप्या भाषेत क्लिस्ट अशी आर्थिक आकडेवारी सांगत भारताचे अर्थकारण   मांडत श्रोत्यांना गंभीर करणारा हा बोलका वक्ता निघाला.

            सध्याचे काँग्रेस सरकार सत्तेवर आल्यापासूनची स्थिती, त्यापूर्वीची स्थिती, पुढचे काय ?, या साऱ्यांचे तपशिलासह वर्णन मुणगेकरांनी सर्वसामान्यांना समजेल अशा भाषेत केले.

            ९१ सालची अर्थव्यवस्था व त्यानंतर नरसिंहराव सत्तेवर आल्यावर भारताच्या अर्थकारणात कोणते बदल होत गेले, याची चांगली माहिती त्यांनी दिली. सध्याचे उदारीकरण धोरण, उद्योगक्षेत्रातले खाजगीकरण, देशाची निर्यात-आयात स्थिती, या विषयी त्यांनी श्रोत्यांच्या ज्ञानात मोठी  भर घातली.

            हे अर्थकारण सांगताना मुणगेकरांनी मध्येच स्वतःचे बालपण घालविलेला शिवडीचा भाग कसा होता व आज तो कसा आहे, हे देखील सांगितले. सर्वसामान्यांचे जीणे जगत, कष्ट करीत, चिकाटीने व आपली अभ्यासू वृत्ती न सोडता आज इतक्या चांगल्या पदांवर पोहोचलेला हा दृष्टा वक्ता होता.

              त्यामुळे त्यांच्या शब्दांत गरिबांविषयीची कळकळ व राजकारणाविषयी चीड दिसत होती. अवास्तव श्रीमंतीचे प्रदर्शन त्यांना खटकत होते. विसंगत विषमता व दारिद्र्य भारताला पुढे कसे नेणार, याची चिंता पदोपदी त्यांच्या भाषणात जाणवत होती. काळा पैसा आणि बड्यांचा स्वार्थ देशाच्या प्रगतीमध्ये अडथळे आणील, याचे भाकीत त्यांचे शब्द व्यक्त करीत होते.

             आपल्या भाषणात मुणगेकर  म्हणाले- ‘ मध्यंतरी अर्थसंकल्पात बायकांच्या लिपस्टिकवरील कर सरकारने काढून टाकला, तेव्हा मी जाहीररीत्या विरोध व्यक्त केला होता. काहीजणांना हे खटकले ! ते मला म्हणाले, ‘ अहो मुणगेकर, कशाला तुम्ही एवढे बोलताय ? साधा दोन कोटी रुपयांचा तर प्रश्न आहे ! ’

            ‘ परंतु एखाद्या गरीब बाईच्या पहिल्या बाळंतपणात जेव्हा तीला वैद्यकीय उपचार मिळताना मारामार होते, ती किंवा मूल, किंवा दोघेही जण दगावतात, अशी वेळ तीच्यावर व समाजातल्या तीच्यासारख्या इतर गरजू महिलांवर येऊ नये म्हणून उपचारासाठी ते दोन कोटी रुपये उपयोगी नाही का ठरणार ? ’, हे त्यांचे स्पष्ट उत्तर होते.

             मुणगेकरांनी विषयाच्या ओघात आपल्या देशातील श्रीमंतांच्या खर्चीकपणाचे उदाहरण दिले. ‘ दिल्लीच्या कॅनॉट प्लेसमध्ये एका तयार ब्लाउजसाठी २७००/- रुपये देणारे लोक आपल्या देशात आहेत ! आणि याच देशात एखाद्या पाणी न मिळणाऱ्या खेड्यात कूपनलिका वा विहिरी खोदायला आवश्यक असणाऱ्या अनुदानाची वानवा सुद्दा आहे ’.

             ‘ भारतातले बरेचसे बडे उद्योगपती हे व्यवहारी आहेत,’ असे त्यांचे मत. सद्याचे उदारीकरण, खाजगीकरण व बड्या बहुराष्ट्रीय कंपन्यांच्या लाटेबद्दल त्यांनी खेद व्यक्त केला. ‘ यातून आपण बाहेर यायला हवेय. म्हणजे या धोरणांवर जाहीर निषेध व्हायला हवेत. विरोध व्हायला हवा. नाहीतर काहीही होऊ शकेल भारताच्या अर्थव्यवस्थेचे ’.

             परदेशी मदतीच्या दिल्लीतल्या ‘ केंटूकी प्राईड चिकन ’ बाबत त्यांनी परखड मत मांडले. ‘ २५०/- रुपये देणारा श्रीमंत हे चिकन खातो खरा, पण त्याचे उष्ठे अन्न खाणारा गरीब वर्गही आपल्या भारतातला आहे, हे सगळ्यांनी लक्षात ठेवावे ’.

             तरुणांची बेरोजगारी वाढतच चाललीय. त्याबाबतची खरीखुरी आकडेवारी सांगत मुणगेकर म्हणाले की, ‘ जर हे असेच होत राह्यले तर काम करणाऱ्या लोकांना हे तरुण एक दिवस कामावर जाऊच देणार नाहीत, आंदोलन करून सारेकाही बंद पाडतील ’.

            महाराष्ट्राच्या सद्याच्या सरकारवर भाष्य करताना मुणगेकर बोलले, ‘ सरकारने ज्या योजना जाहीर केल्यात, त्यामध्ये झुणका भाकर योजना आणि झोपडपट्टी विकास योजना आहेत. या दोन्ही योजना अव्यवहार्य आहेत ’.

            राजकीय नेते किती चालू आणि मतलबी असतात याचे एक चांगले उदाहरण त्यांनी भाषणात दिले.

              एका प्रभावी व प्रसिद्ध शेतकी पुढाऱ्याची मुणगेकरांबरोबर एकदा खडाजंगी झाली. विषय होता, शेतीमालाला योग्य भाव मिळण्याबाबतचा. मुणगेकरांनी गरीब कष्टकरी शेतकऱ्याला खरेदीचा वाजवी भाव मिळायलाच हवा. त्यास हरकत नाही, पण बाजारात खरेदी करणाऱ्या सर्वसामान्य माणसाच्या खिशाचा विचार देखील शेतकऱ्यांनी  केला पाह्यजे ’, असे त्या नेत्यास पटवून देऊन सांगितले. मात्र त्यावरून दोघांत वाद घडला. त्या पुढाऱ्याने मुणगेकरांना उत्तर दिले की, ‘ तो प्रश्न आमचा नाही. त्यांचे त्यांनी पहावे ! ‘

            ‘ सरकारने  पूर्वी असलेली परवाना पद्दत आता जवळपास रद्दच केली आहे. मात्र त्यामुळे अर्थव्यवस्था प्रतिकूल होईल. त्याचप्रमाणे परदेशी कंपन्या आपले साम्राज्य वाढवत आहेत. त्यांना सरकारने स्वातंत्र्य देताना नीटपणे विचार करायला हवा. अशा कंपन्यांवर सरकारची योग्य नियंत्रणे आवश्यक आहेत ’.

            आपल्या व्याख्यानाचा समारोप करताना मुणगेकर यांनी, ‘ आपल्या भारत देशाचा सर्वांगीण आर्थिक विकास झालाच पाहिजे. पण हा विकास होत असताना देशातील गरीब तसेच सर्वसामान्यांचे हित जपणे तेवढेच महत्वाचे आहे, ’, असे श्रोत्यांना सांगितले.

            हे व्याख्यान ऐकायला रात्रीची वेळ असूनही पटांगण तुडुंब भरले होते. उपस्थित साऱ्यांवर मुणगेकरांच्या अभ्यासू व स्पष्ट विचारांचा चांगला प्रभाव पडल्याचे मला जाणवत होते.

            देशाच्या अर्थकारणाबाबतचा हा महत्वाचा विषय आपल्याला भालचंद्र मुणगेकरांसारख्या दृष्ट्या वक्त्याकडून माहिती झाल्याचे मोठे समाधान मला मिळाले.

 

                                                               ::::::::::::::::::::::