💐💐कथाघर💐💐

            ही कथा  काही क्षण तुम्हाला निसर्गरम्य कोकणात घेऊन जाणार आहे. एका सुंदर अशा आगळ्या  वास्तूत आपण प्रवेश करणार आहोत.

                  मात्र भूतकाळात नेणारी ही रम्य सफर संपताना तुम्ही अस्वस्थ व्हाल, कारण ‘कोकण त्रिवेणी’ आता निर्जीव अवस्थेत आहे,...………..  

💐कोकण त्रिवेणी💐

                  जुन्या चिरेबंदी घराच्या अंगणात दादा गावडे निवांतपणे आराम खुर्चीत बसलेत. कृष्ण पक्षातली काळीभोर रात्र  दादांची सोबत करतेय. सभोवतालची हिरवी वृक्षराजी शांत व एकाकी आहे. या एकाकी वातावरणात दादा आकाशी पसरलेले चांदणतारे कुतूहलाने न्याहाळत आहेत.

                  ते न्याहाळता न्याहाळता दादा भूतकाळात हरवून जातात. त्यांना पूर्वीची हसती बोलती  ‘कोकण त्रिवेणी’ दिसू लागते…….

                  मुंबई गोवा हायवेलगत आकेरी गाव लागते. या आकेरीमध्ये एका विस्तीर्ण जागेत नापीक शेतजमीन आहे. त्या जागेत दादांनी पूर्वी एक आगळा व्यवसाय थाटला होता. या व्यवसाय-वास्तूचे नाव होते ‘ कोकण त्रिवेणी ‘! दादांच्या आगळ्या संकल्पनेतून साकारलेल्या ‘कोकण त्रिवेणी’  मधील एका खास दालनात कोकणातील बहुमोल व संग्राह्य वस्तू मांडल्या होत्या. ते एक संग्रहालयच होते !

                 इतर दालनात दादांनी व्यवसाय थाटला होता. कोकणी पोशाख-पेहेराव, खाद्यमेवा, आणि साहित्य विश्व, या चार गोष्टींची विक्री तेथे व्हायची. आकेरकर ग्रामस्थांना अभिमान वाटावा, अशी ही कोकण त्रिवेणी अल्पावधीत पंचक्रोशीत नावारूपाला आली.

                 कोकण त्रिवेणीमध्ये येणारांचे दादा सदैव स्वागत करायचे आणि तेथून समाधानाने परतणाऱ्या गिऱ्हाईकाला आवर्जून ‘ परत यायचे बरं का…..’ असे म्हणत भावुक करायचे !

                 कोकण त्रिवेणी मुंबई गोवा हमरस्त्यावर असल्याने लांबूनच दिसायची. तीची रचना चिरेबंदी असली तरी प्रारंभी असलेला उंच मंदिराचा कळस आणि हवेत फडकणारी  भगवी पताका साऱ्यांची नजर वेधून घ्यायची.  

                 कोकण त्रिवेणीची प्रवेश कमान नक्षीदार अक्षरात कोरलेली होती. आवारात  मोठे तुळशी वृंदावन साकारले होते. तेथे दोन मोठे फलक होते. एका फलकावर ठळकपणे लिहिलेली ‘ हिरवे तळकोकण ‘ ही प्रसिद्ध कविता वाचताना भोवतालचा कोकण प्रांत किती सुंदर आहे, याची प्रचिती यायची. दुसऱ्या फलकावर या ठिकाणी   गिऱ्हाईकाला कुठे काय काय आहे, याची माहिती होती.

                येथे एक दोन पावलं पुढे आल्यावर पाय धुण्यासाठी आपल्या वाटेवरच जमिनीलगत पावले भिजतील एवढी चर खणलेली जागा होती. तेथील वाहत्या गार पाण्यामध्ये आपली पावले आपोआप धुतली जायची !

                 प्रवेश करताना एवढे सारे कशासाठी हवेय ? असा मनात प्रश्न पडलेली एखादी व्यक्ती वर मान केल्यावर निरुत्तर व्हायची. कारण समोर साक्षात श्रीविठ्ठल रुक्मिणीची सुहास्य मूर्ती स्थानापन्न केलेली होती ! या मूर्तीशी नजरभेट होताच भाविक वृत्तीचे गिऱ्हाईक दोन्ही कर जोडून मूर्तीला वंदन करून, क्षणभर थांबत पुढे व्हायचे.   

                 पुढील दालनात कोकणातली पारंपारिक वस्त्रं-प्रावरणे मांडून ठेवली होती. त्यांत धोतराचे विविध प्रकार आणि लहान मुलांचे, तसेच मोठ्यांचे कपडे होते.

                 समोरच्या भिंतीवर धोतर, पंचा ल्यालेले अस्सल कोकणी ग्रामीण चेहरे रेखाटले होते. ही रेखाटने साधी असली तरी त्यात जिवंतपणा होता. दुसऱ्या भिंतीवर असलेल्या चित्रांत कपाळी अर्धचंद्रकोर ल्यालेल्या अन नऊवारी, पाचवारी साड्या नेसलेल्या सुहास्यमुद्रेच्या कोकणी स्त्रिया रंगविल्या होत्या.

                याशिवाय, कोकण त्रिवेणीमध्ये अंथरूण, पांघरुणे, चादरी, सतरंज्या, गोल-चौकोनी ऊश्या , तक्के, गालिचे, अशा असंख्य वस्तूंसह आधुनिक वस्त्रे, साड्या विक्रीस ठेवल्या होत्या.

                गिऱ्हाईकाने कोकण त्रिवेणीत प्रवेश केला, की गांधी टोपीतले वयोवृद्द दादा हसतमुखाने त्याचे स्वागत करून इथली सारी माहिती द्यायचा सुरुवात करायचे.

               या वास्तूमध्ये हस्तकला व काष्टशिल्प यांची दालने पण होती. तेथील अगणित छोट्या मोठ्या वस्तू पाहाताना आपण एका प्राचीन वस्तूंच्या संग्रहालयात उभे आहोत असे वाटायचे !

                कोकणातली माणसं एवढी कलाकार मंडळी कधी झाली ? असा एखाद्या गिऱ्हाईकाला पडलेला भाबडा प्रश्न दादा त्याच्या जवळ जाऊन चटदिशी सोडवीत. ‘ साहेब, आमच्या कोकणी लोकांनी खूप चांगल्या वस्तू तयार  केल्यात, तुम्ही इथे त्या निवांतपणे बघा ’, असे म्हणून दादा दुसऱ्या गिऱ्हाईकाकडे वळायचे.

              ‘ हे कोण बुवा ?’ असे कोणी काऊंटरवरील व्यक्तीला विचारल्यावर उत्तर मिळायचे, ‘ साहेब, हेच आमचे मालक ‘.

               ‘होय का,’ असे म्हणत गिऱ्हाईक पुढच्या दालनात पाऊल टाकायचे.

                नंतरच्या दालनात मराठी साहित्य विश्वातली पुस्तके विक्रीसाठी व्यवस्थितपणे मांडून ठेवली होती. कोकण परिसर नकाशा व पुस्तके, इतिहास, कथासंग्रह, कविता संग्रह, ललित वाड्मय, एवढेच नव्हे तर, मराठी साप्ताहिके, कोकणातली मराठी वर्तमानपत्रे या दालनात होती.

                कोकण त्रिवेणीत इतका वेळ फिरणाऱ्या गिऱ्हाईकांना फ्रेश व्हायला छोटे उपहारगृह सुद्दा येथे सज्ज होते ! त्याच्या प्रवेशद्वारी ठळकपणे लिहिलेला फलक होता -‘ येवा पावण्यानु, हयसर वायच टेका. पोटभर खावा पीवा. तुमचाच हॉटेल असा ’. हे वाचून पुस्तकातल्या दालनांत रमलेले गिऱ्हाईक लगबगीने पुढे होत हॉटेलमध्ये पाऊल ठेवायचे.

                  हॉटेल पर्णकुटी स्वरुपात होते. वर गवताचे भरगच्च छप्पर व भोवताली चिरेबंदी भिंती होत्या. त्यांची उंची जेमतेम चार फूट होती. त्यामुळे बाहेरची हवा व उजेड मुक्तपणे आत येत होते. या हॉटेलमध्ये काळ्या लाद्यांची चौकोनी टेबले व लाकडी खुर्च्या मांडलेल्या होत्या. हाफ पॅन्ट, हाफ शर्ट, डोक्यावर गांधी टोपी, भालावर शेंदरी टिळा आणि खांद्यावर छोटा टॉवेल ठेवून प्रसन्न चेहेऱ्याने सेवा देणारी वेटर मंडळी इथून तीथे नाचत गिऱ्हाईकांना हवे नको ते विचारून पदार्थ आणून देत होती.

                  कॅश काउंटरवर मध्यम वयाची, सुहास्य वदनी, कपाळावर लाल कुंकवाची चंद्रकोर असलेली, नऊ वारी साडीतील एक बाई बसायची. दादा गावडेंच्या या सुनबाई ! अदबीने गिऱ्हाईकांशी बोलण्याची त्यांची सवय होती.

                  पूर्ण  उपाहारगृहच बोलकं होतं. सेवेकरी अदबशीर वागणारे होते. या ठिकाणी खडूने विविध फलकांवर आजचे खाद्यपदार्थ व थंड पेये कोणती ते ठळकपणे लिहुन ठेवले होते. आपण वेटरला ऑर्डर दिल्यावर काहीवेळ भवतालच्या भागाचे निरखणे सुरू केले, की इथल्या भिंतींवरील सुविचारांवर नजर जायची. प्रसिद्ध कवींच्या काव्य पंक्ती तेथे वाचायला मिळायच्या. जुने नेते, साहित्यिक आणि कलावंतांची चित्रे इथल्या भिंतीवर विराजमान झाली होती. इथे मिळणाऱ्या खाद्य पदार्थांचा आस्वाद घेत अवती भवती दिसणारे सुविचार आणि काव्यपंक्ती वाचणे ही  मोठी मेजवानीच होती.

                  येथून तृप्त होऊन बाहेर पडणारे प्रत्येक गिऱ्हाईक ‘ आपण कोकण त्रिवेणीत पून्हा जरूर येऊ ‘ असा संकल्प करायचे.

                  आज मात्र  ही कोकण त्रिवेणी निद्रिस्त झालीय. तीचे दरवाजे कायमचे बंद झालेत. या वास्तूत आता एकटे दादा गावडेच राहातात. दादांचे कुटुंब एका दुर्दैवी घटनेने विस्कटले गेलेय.

                  दादांचा एकुलता एक मुलगा गौरव लष्करात अधिकारी पदावर होता. त्याची पत्नी मंजिरी दादांना मुलीची माया द्यायची. गौरव आणि मंजिरीने दादांचे निसर्ग प्रेम ओळखून कोकण त्रिवेणीच्या रुपात इथे व्यावसायिक दालन उभे केले होते.

                  दादांना सगळ्या कामात मनापासून मदत करणाऱ्या मंजिरीने गावातल्या गरीब, गरजू बायका, गडी माणसे यांना इथे कायमचा रोजगार दिला होता. जवळपास चाळीस सेवक इथे राबत होते. त्यांच्या सेवेची जाणीव दादांच्या कुटुंबाला होती. त्यांच्यात नोकर-मालक असे नाते नव्हते, एकमेकांबद्दल जिव्हाळा होता.

                 पण या देखण्या वास्तूला कोणाची तरी नजर लागली. पायलटच्या प्रशिक्षणासाठी बंगलोरला गेलेल्या गौरवच्या हेलिकॉप्टरला मोठा अपघात झाला. त्यात गौरव जागीच गेला !

               ही बातमी ऐकून दादा गळून गेले. मंजिरीलाही हा धक्का सहन झाला नाही. काही दिवसातच ती देवाघरी गेली. कुटुंबातल्या दोन व्यक्ती गेल्यावर दादा आणखी खचले.पण स्वतःला समजावीत त्यांनी हे दुःख मनी ठेवून कोकण त्रिवेणी सुरू ठेवली.

               मात्र हळूहळू व्यवसायाची घडी विस्कटू लागली. नोकरवर्ग मंजिरीच्या जाण्याने बेशिस्त वागू लागला, पैशाची अफरातफर होऊ लागली. जमा खर्चाचे ताळमेळ लागेनात.

              दादा या साऱ्यांमुळे कंटाळले. त्यांनी व्यवसाय बंद करण्याचा निर्णय घेऊन सगळ्या गडी माणसांना, नोकरांना एक दिवस बोलावून घेतले. त्यांची सगळी देणी देऊन टाकली आणि सर्वांना हात जोडून सांगितले, ‘ बाबांनो, आता मी हे झेपवू शकणार नाही, तुम्ही केलीत तेवढी सेवा भरपूर झालीय. मला आता माफ करा. तुम्ही  दुसरीकडे कामधंदा शोधा, आपली त्रिवेणी यापुढे उघडणार नाही……’

              आणि त्यानंतर कोकण त्रिवेणी कधीच उघडली नाही.

              आज या ठिकाणी दादा एकटे राहातात. जवळच्या घरून त्यांना रोज जेवण येते. दादांची आस्थेने विचारपूस करणारी बरीच माणसं आकेरीत आहेत. त्यांची ये जा येथे आजही होते. मात्र आता दादा पूर्वीसारखे उत्साही राहिले नाहीत. दिवस रात्र ते वाचन, मनन आणि चिंतनात मग्न राहातात. त्यांची तब्येत अजून धडधाकट असली तरी ते फारसे कुठे जात नाहीत. विरंगुळा हवासा वाटला की ते अंगणात येऊन आरामखुर्चीत बसतात आणि भूतकाळात स्वतःला हरवून जातात..…….

                                                             ::::::::::::::::::::::::::::