🌹🌹चित्रपट गप्पा🌹🌹

         चित्रपट महर्षी आणि ऑस्कर पुरस्कार विजेते सत्यजित राय यांच्या स्मृतीदिना निमित्ताने काही वर्षांपुर्वी प्रभात चित्र मंडळ व चव्हाण सेंटर यांनी संयुक्तपणे एक चित्रपट दाखविला होता. या कार्यक्रमात प्रख्यात चित्रपट समीक्षक चिदानंद दासगुप्ता यांनी सत्यजीत राय यांच्यावर लिहिलेल्या व सिने सोसायटी चळवळीचे प्रमुख प्रणेते सुधीर नांदगावकर यांनी अनुवादीत केलेल्या पुस्तकाचे प्रकाशनसुध्दा झाले.

                     महाराष्ट्र टाइम्सचे संपादक गोविंद तळवलकर, दिग्दर्शक बासू भट्टाचार्य, सिने अभ्यासक प्रा. अशोक रानडे, ग्रंथालीचे दिनकर गांगल, रामदास फुटाणे, सुलभा देशपांडे, अमोल व चित्रा पालेकर, राजदत्त…..अशी रथी महारथी मंडळी यावेळी उपस्थित राहिली होती.

                     सत्यजीत राय यांनी निर्माण केलेला शेवटचा चित्रपट ‘उत्तरोन’ या निमित्ताने मला पहायला मिळाला. हा चित्रपट पूर्ण होण्यापूर्वीच सत्यजित राय गेले. त्यानंतर राय यांचे सुपुत्र व बंगाली चित्रपट सृष्टीतील दिग्दर्शक, संगीतकार संदीप राय यांनी हा चित्रपट पूर्ण केला.

                     ‘उत्तरोन’ चित्रपटाचे कथानक असे आहे…………

 

🌹सत्यजीत राय यांचा अखेरचा चित्रपट🌹

उत्तरोन(The Broken Journey) -१९९४ - दिग्दर्शन – संदीप सत्यजित राय.

                     एक बडा डॉक्टर गरीब कुटूंबातील एका पेशंटवर उपचार करण्याचे प्रयत्न करतो. या संवेदशील डॉक्टरच्या फिलींग्स ‘उत्तरोन’ मध्ये चित्रित झाल्यात.

                     डॉक्टरांचा जुना मित्र त्यांना जमशेदपूरला आग्रहाने बोलावतो. ते गाडी घेऊन ड्रायव्हरसह निघतात. वाटेत पंक्चरमुळे काही वेळ त्यांना थांबावे लागते. त्याचवेळी रस्त्याच्या बाजुस असलेल्या शेतात असह्य वेदनांनी कण्हत असलेला एक वृध्द डॉक्टरांचे लक्ष वेधून घेतो. डॉक्टरांना जाण्याची घाई असली तरी त्या वृध्दाचे हाल त्यांना बघवत नाहीत. त्याच्या उपचारासाठी डॉक्टर थांबायचे ठरवतात.

                     त्या वृद्दाकडून थोडी माहिती मिळते. मग डॉक्टर ड्रायव्हरला जवळच असलेल्या गावात पिटाळून गावकऱ्यांना बोलावून घेतात. विव्हळणारा इसम पक्का दारुडा व नशेबाज असल्याचे आलेल्या गावकऱ्यांचे म्हणणे असते. डॉक्टर गावकऱ्यांना सांगतात, ‘या वृद्दाची अवस्था कठीण आहे. त्याला इथल्याच डॉक्टरकडे नेऊन तात्काळ उपचार करून घ्या.’ त्यावर गावकरी त्या वृध्दाला उचलून घेतात व निघतात. निघताना ते गावकरी ‘तुम्ही काही काळजी करु नका डॉक्टरसाहेब. आमच्या गावातला मांत्रिक याला लगेच बरा करेल.’ असे म्हणतात.

                       डॉक्टरना हे खटकते. तेव्हा गावकऱ्यांबरोबर आलेला एक शिक्षक डॉक्टरांना सांगतो, ‘हे लोक पेशंटना हाच उपाय करायला लावतात.’ डॉक्टर गावकऱ्यांना समजावतात आणि पुढे निघतात. मात्र काही प्रवास झाल्यानंतर डॉक्टरांना राहावत नाही. ते ड्रायव्हरला पुन्हा त्या गावाकडे गाडी घ्यायला सांगतात.

                       गावात आल्यावर त्यांच्या दृष्टीस जे पडते ते भयंकर असते. आजारी वृद्दाला मध्यभागी ठेवलेले आहे. एक मांत्रिक त्याच्यावर अघोरी शारीरिक प्रयोग करतोय. त्याच्या मानेला मोठी पाती टोचतोय, मध्येच छातीवर पाय देतोय. हे सारे गावकऱ्यांच्या साक्षीने होते आहे !

                      डॉक्टर विलक्षण संतापतात. हा प्रकार ते बळाने थांबवतात. शिवाय, मांत्रिकाला पैसे देऊन जाण्यास सांगतात. नंतर त्या वृद्द पेशंटवर स्वतः औषधोपचार सूरू करतात. वृद्दाचे कुटुंब अतिशय गरीब आहे. एक छोटा मुलगा, सतरा-अठरा वर्षांची विवाहित मुलगी, असे तिघेच या कुटुंबात आहेत. बाप दारुडा म्हणून सगळे गावातले लोक त्यांचा राग करतात.

                       डॉक्टरांचे उपचार बघून वृध्द पेशंटची मुलगी भारावून जाते. डॉक्टरांना आग्रहाने जेवू घालते. ते तिला म्हणतात, ‘तुझ्या एवढी मला मुलगी आहे. तुला नर्स माहीत आहे रोग्यांवर उपचार करणारी ? तशी तू नर्स होशील ? आजारी पेशंट्सची सेवा करशील ? त्यासाठी तुला चांगले प्रशिक्षण घ्यावे लागेल, शिक्षणही पूर्ण करावे लागेल. मी तुला यासाठी मदत करीन.’ मुलगी आनंदित होऊन तयार होते.

                      आजारी वडीलांना औषधे केव्हा व कशी द्यायची हे मुलीला दाखवून डॉक्टर तेथून निघतात. मित्राकडे मुक्कामास येतात. परंतु त्यांचे मन अजुनही अस्वस्थ असते. रात्रभर त्यांना झोप येत नाही. ते परत वृद्दाच्या घरी येतात. तोपर्यंत इकडे त्या वृद्दाचा प्राण गेलेला असतो ! या दुःखद प्रसंगी डॉक्टर मुलीला धीर देतात. मुलगी सावरते. येथेच चित्रपट संपतो.

                        या चित्रपटात मध्येच एक उपकथानक येते. डॉक्टर दांपत्याची ड्रगच्या आहारी गेलेली तरूण मुलगी व आजारी वृद्दाची मुलगी या दोघींची ओझरती तुलना यात दाखविली आहे.

                       ‘उत्तरोन’ ची कथा छोटीशी पण लक्ष वेधून घेणारी वाटली. सत्यजित राय यांनी निर्मिलेल्या बहुसंख्य चित्रपटांमध्ये सामान्यांची जीवन शैली, त्यांचे पिचलेपण, निरक्षरता, त्यांच्या पारंपारिक समजुती आणि श्रद्धा यांचे मुक्त चित्रण असते. माणसा-माणसांमधले भाबडे प्रेम दाखविताना राय या सामान्यांचे वास्तवाला सामोरे जाण्याऱ्या स्वभाव वैशिष्ट्यांचे ठळकपणे चित्रण करतात. ‘उत्तरोन’ पाहताना हे सतत जाणवत होते. यातील सर्व कलावंत साधेसुधे जीवन जगणारी वास्तव माणसंच वाटतात. ‘उत्तरोन’चे संगीत काहीसे संथ असले, तरी ते श्रवणीय आहे.

                                    :::::::::::::::::::::::::::::