💐💐चित्रपट गप्पा💐💐

                 भारतीय चित्रपट सृष्टीचे आद्य शिल्पकार सत्यजित राय यांचा जन्मदिन (शतकोत्तर) याच महिन्यात २ मे रोजी आहे(जन्मसाल-१९२१). प्रभात चित्र मंडळाच्या माध्यमातून मला त्यांचे बरेच चित्रपट पहायला मिळालेत.

                    सर्वसामान्यांचे जगणे चित्रित करण्यावर सत्यजित राय यांचा भर होता. गरिबी, कारुण्य, जमीनदारी, आणि जनसामान्यांत वावरणारे ‘गणशत्रू’ त्यांनी बारीक निरीक्षण करून प्रेक्षकांपुढे आणले.

                    ऑस्कर पुरस्कार प्राप्त जगप्रसिद्ध अशा या थोर व व्यासंगी चित्रकर्मीच्या कारकिर्दीची ओळख करून देण्याएवढा मी कोणी जाणकार नाही. सत्यजित राय यांचे आज स्मरण करताना, प्रभातमुळे मला त्यांचे जे काही  चित्रपट पाहायला मिळालेत, त्यापैकी दोन चित्रकृती मला कशा वाटल्या, ते इथे मी थोडक्यात मांडत आहे………….

*चारुलता(१९६४)-

                  सत्यजित राय यांचा प्रथम स्मृतिदिन होता  २३ एप्रिल १९९३ रोजी. त्यांना आदरांजली वाहण्यासाठी  प्रभातने त्यांची आवडती फिल्म ‘चारुलता’ दाखविली. ‘चारुलता’ चित्रपटाला राष्ट्रीय-आंतरराष्ट्रीय पुरस्कार मिळालेत.

                  ‘चारुलता’चा विषय भावनिक स्नेहसंबंध हा आहे. काळ आहे स्वातंत्र्या पूर्वीचा. चारुलताचा नवरा भूपती एक नियतकालिक चालवतो. तो त्याच्या कामात सारखा बिझी असतो. त्याची सुंदर पत्नी चारुलता घरात एकटी असते. त्यांना अपत्य झालेले नाही. घरातले एकटेपण, रिकामपण तीला कासावीस करते. वेळ कसा घालवायचा ? असा तीला प्रश्न पडतो.

                   मग ती खिडकीतुन रस्त्यात जाणारी येणारी माणसं निरखण्यात काही वेळ घालवते. पुस्तक वाचनाची आवडही तीला आहे. चारूलता लिहिते सुद्दा !

                   आपली पत्नी घरी एकटी राहून कंटाळलीय, याची जाणीव भूपतीला डाचतीय. तो हुशार व समंजस आहे. तीच्या भावाला व त्याच्या बायकोला भूपती घरी आणतो. चारुलताला त्यांची सोबत होईल, तसेच आपल्या नियतकालिकाचे व्यवहारपण भाऊ सांभाळेल असे त्याला वाटते.

                   भूपतीच्या नात्यातला एक भाऊ अमल साहित्यप्रेमी व उत्साही आहे. आपल्या पत्नीचे एकटेपण घालविण्यासाठी अमलने घरी यावे जावे, गप्पा गोष्टी कराव्यात असे त्याला भूपती सुचवितो. मग अमल भूपतीच्या घरी जाणे येणे सुरू करतो. चारुलता आणि अमल साहित्य विश्वात मनसोक्त गप्पा मारू लागतात.

कथा, पुस्तके, काव्यवाचन चारूलता आणि अमलमध्ये भावनिक स्नेह निर्माण करते.

                  या दरम्यान घरात आलेला चारूलताचा भाऊ प्रेसच्या व्यवहारात अफरातफर करून पत्नीसह निघून जातो ! त्याचा मानसिक धक्का बसतो भूपतीला. आपण नीट लक्ष दिले असते तर ? तर सारे सुरळीत झाले असते. आपल्या मनातले दुःख व शल्य तो अमलला विश्वासाने सांगतो, तेव्हा त्याला हलके वाटते. चारुलताचा स्नेही अमल याला लक्षात येते की चारूलता आपल्यात गुंतत चाललीय. आपण भूपतीवर ओढवलेल्या परिस्थितीचा फायदा करून घेणे कितपत योग्य आहे ?

                  त्याचे मन एक निर्णय घेते. काही दिवसांनी भूपतीच्या नावे एक पत्र ठेवून अमल निघून जातो !

                  अमल एकाएकी निघून गेल्यामुळे चारुलता खूप अस्वस्थ आणि दुःखी होते. आपली पत्नी इतकी अस्वस्थ आणि दुःखी कष्टी का व्हावी ? या प्रश्नाचे उत्तर भूपतीला अमलचे पत्र वाचल्यानंतर कळते. त्याला धक्का बसतो !

                  अंतर्मनात विचार केल्यावर या सर्व घटना घडायला आपण कारणीभुत आहोत हे त्याला उमगते. नवरा असूनही एकाकी झालेली चारुलता हिला अमलने पत्र पाठवलेय. ते वाचल्यावर ती खूप रडते. तीचा शोक भूपती पाहतोय.

                  पण हे एक सुशील समंजस जोडपे आहे. दोघेही समाजभान ठेवत मनाने दूर गेलेले असूनही पुन्हा एकत्र येतात संसार करण्यासाठी…….’चारुलता’ इथेच संपतो.

     

                  चारुलता हा चित्रपट हळूवारपणे चित्रित झालाय. यातील बऱ्याच घटना संथ लयीत घडतात. मात्र ‘चारुलता’ एकदा पाहून समाधान होणारे नाही. नीट कळणारही नाही.

 

प्रमुख कलावंत-माधवी मुखर्जी, सौमित्र चटर्जी, शैलेन मुखर्जी, संगीत, पटकथा व दिग्दर्शन-सत्यजित राय,

हा चित्रपट गुरुदेव रवींद्रनाथ टागोर यांच्या प्रसिद्ध बंगाली कादंबरी वरून निर्मिलेला आहे.

 

*गणशत्रू(१९८९)-

                     कोलकाता शहरात एका प्रसिद्द मंदिरामधील प्रदूषित झालेले पाणी भाविक ‘प्रसाद-जल’ म्हणून प्राशन करतात. त्यामुळे काविळीसारखा संसर्गजन्य रोग तेथील स्थानिक भाविकांना होतो. शहरातील हॉस्पिटलमध्ये मोठ्या संख्येने पेशंट्स दाखल होतात.

                     तेथल्या  डॉक्टरला(डॉ.अशोक गुप्ता) पेशंटच्या तपासणीवरून अंदाज येतो, की दूषित पाणी लोकांनी प्यायल्याने हे घडलंय. तो ते दूषित पाणी मिळवून लॅबला पाठवून देतो. लॅब रिपोर्ट सांगतो की पाण्यात विषारी जंतू आहेत ! ते पाणी गटारातल्या एका फुटलेल्या नळाशी मिळते व एकत्र येऊन प्रसाद-जलाच्या रुपात भाबड्या भाविकांच्या मुखात जाते !.

                    डॉक्टर हे प्रकरण धसास लावायचे ठरवतो. त्यामुळे म्युनिसिपालिटी व मंदिर व्यवस्थापनातील बडी धेंडं हादरतात, सावध होतात. मंदिराच्या प्रसिद्दीवर परिणाम होईल, सगळ्यांची बदनामी होईल, सगळ्यांची अब्रू जाईल. हा विचार करून ती माणसं इमानी डॉक्टरला वेड्यात काढतात. त्याचे सारे प्रयत्न मोडून काढतात. त्याच्या प्रचार सभेवर बंदी आणतात. बिचाऱ्याची बदनामी करतात. या प्रकरणी त्याने लिहिलेल्या लेखास प्रसिद्धी मिळत नाही. त्या डॉक्टरची नोकरी जाते. घरावर दगडफेक होते. गंमत म्हणजे म्युनिसिपल कमिशनर डॉक्टरचा भाऊ असतो !

                   हा प्रकार समाजातला एक तरुण वर्ग सहन करीत नाही. ते डॉक्टरांच्या बाजूने उभा राहातात. त्यात याचा जावई, मुलगी, इतर तरुण असतात. हा संघर्ष प्रेक्षक ‘गणशत्रू’ संपेपर्यंत पाहात राहातात आणि अस्वस्थ होतात.

प्रमुख कलावंत—सौमित्र चटर्जी, दिपंकर डे, धृतीमान चटर्जी, ममता शंकर, रिनू घोष.

दिग्दर्शन, पटकथा व संगीत-सत्यजित राय.

                   या चित्रपटाचे मूळ कथानक इबसेन यांच्या गाजलेल्या Enemy of the People या पाश्चिमात्य नाटकावरून घेतलेले आहे.

                                       ::::::::::::::::::::::::::::::::::