💐वाचन छंद💐

💐वाचनछंद💐
                    स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकर यांचेविषयी थोर साहित्यिक आणि नाटककार आचार्य प्रल्हाद केशव अत्रे यांना अतीव आदर होता. सावरकरांची देशाविषयीची तळमळ व त्यापायी केलेला त्याग, सोसलेला तुरुंगवास यातून आचार्यांना प्रेरणा मिळाली. त्यांनी सावरकरांचे बहुतेक साहित्य वाचून काढले.          
                    अभ्यासू साहित्यिक-नाटककार-कवी, थोर स्वातंत्र्य सेनानी, दृष्टे समाजसुधारक  आणि भाषाप्रेमी, अशी वैशिष्ट्ये लाभलेल्या स्वातंत्र्यवीर सावरकर यांनी भाषेचे शुद्धीकरण किती महत्वाचे आहे, हे समाजास पटवून दिले. शुद्ध देवनागरी-मराठी लिपी व भाषेच्या प्रचारार्थ त्यांनी केलेले आंदोलन व प्रयत्नांची माहिती आचार्य प्रल्हाद केशव अत्रे यांनी संपादन केलेल्या व परचुरे प्रकाशनाने प्रसिद्द केलेल्या  पुस्तकामधील एका प्रकरणात वाचावयास मिळाली.  ‘क्रांतिकारकांचे कुलपुरुष सावरकर’ असे या संपादित पुस्तकाचे नाव आहे.
                    सावरकर यांच्या पुण्यस्मृतीला(स्मृतिदिन दि.२६  फेब्रुवारी) अभिवादन करून मी या माहितीपूर्ण पुस्तकाचा मला झालेला परिचय आपणास करून देत आहे……..

 

 💐भाषाप्रेमी सावरकर💐
                 ‘क्रांतिकारकांचे कुलपुरुष’   या संपादित पुस्तकामध्ये  आचार्य अत्रे यांनी त्यांच्या ‘मराठा’ दैनिकात लिहिलेल्या सावरकरांवरील निवडक लेखांचे संपादन केले आहे. सावरकरांच्या भाषाशुद्धी चळवळीची खूप चांगली माहिती एका लेखामध्ये दिली आहे. याशिवाय, आचार्य अत्र्यांनी या पुस्तकात सावरकरांच्या विविधांगी व्यक्तित्वाचे पैलू वाचकांसमोर उलगडून दाखविले आहेत.            
              छत्रपती शिवाजी महाराजांनी स्वराज्याची स्थापना केल्यानंतर राज्यकारभारात मराठी भाषा जास्तीत जास्त यावी,  म्हणून मराठी राज्यव्यवहारकोष तयार करण्याची जबाबदारी त्यांनी रघुनाथ पंडितांवर सोपविली. त्यावेळी राज्य कारभारात कितीतरी उर्दू-पारसी शब्द प्रचलित होते. त्याऐवजी जुने अस्सल मराठी शब्द, तसेच नवीन मराठी प्रतिशब्द कोशात आणले. ते शब्द आज देखील सर्वांच्या परिचित असतील. उदा. न्यायाधीश, अमात्य, प्रधान, सचिव, मंत्री, सुमंत, इ.
                 आपल्या  लिखाणात शुद्द लिपी व भाषेला महत्व देणाऱ्या स्वातंत्र्यवीर सावरकरांना छत्रपती शिवरायांपासून प्रेरणा मिळाली. त्यांनी सन १९२४ साली भाषाशुद्दी मंडळांची स्थापना केली आणि जनजागृती सूरु केली. मात्र  सुरुवातीला त्यांना श्रीपाद कृष्ण कोल्हटकर, न.चिं. केळकर, आणि माधवराव पटवर्धन या तीन मान्यवरांच्या प्रखर विरोधाला सामोरे जावे लागले ! या तीघांचा सावरकरांच्या भाषाशुद्दी चळवळीला तात्विक विरोध होता. पण सावरकरांनी आपले म्हणणे त्यांना व्यवस्थित पटवून दिल्यानंतर त्यांचे विरोध मावळले.
               सावरकरांचे आग्रहाचे म्हणणे होते की,  देवनागरी लिपी ही उर्दू-पारसीपेक्षा अधिक शास्त्रशुद्द आहे. आध्य भाषा संस्कृत प्रमाणे ती श्रवणीय आहे. जुन्या भारतीय भाषासुद्दा संस्कृत भाषेशी जवळीक साधणाऱ्या आपल्या भाषाभगिनी आहेत. मात्र जेथे परकीय शब्दाला प्रतिशब्दच नसेल, तर तो शब्द वापरण्यास हरकत नाही. उदा. बूट, कोट, जाकीट, गुलाब, जिलबी, टेबल टेनिस इ.
                 याशिवाय, जगातील कोणत्याही परकीय भाषेत एखादी शैली, प्रयोग किंवा मोड सरस वाटले तर ते आत्मसात करण्यास सावरकरांची आडकाठी नव्हती.  त्याकाळी मुद्रणालायत विशिष्ट प्रकारचे खिळे लागत. देवनागरी लिपी मुद्रण यंत्रावर सुटसुटीतपणे व कमी खिळे वापरून मुद्रित होऊ शकते हे सावरकरांनी  केलेल्या सुधारणेमुळे सर्वज्ञात झाले. ही लिपी मुद्रण यंत्रावर बसविणेही सुलभ झाले. सावरकरांच्या भाषाशुद्दी आणि लिपिशुद्धी आंदोलनाचे हे मोठे यश आहे.
           आज, महाराष्ट्र राज्यात प्रशासकीय कामकाज करताना तसेच देशात इतरत्र सावरकरांनी निर्माण केलेले कितीतरी शब्द प्रचलित झाले आहेत. उदा.  महाविद्यालय, प्राचार्य, प्राध्यापक, वायुदल, दूरध्वनी, ध्वनिक्षेपक, विधिमंडळ, अर्थसंकल्प, चित्रपट, नेपथ्य, वेशभूषा, छायाचित्र, दिग्दर्शक, क्रमांक, दिनांक, वाचनालय, उपस्थित, महापौर, व्यंगचित्र, विशेषांक,लाभांश, संसद, लोकसभा, नगरपालिका, महापालिका, हुतात्मा, उच्चांक, नभोवाणी, सचिवालय, स्थानक, रुग्णालय, प्रमाणपत्र  इ. या भाषाशुद्दी व लिपी सुधारणेवर सावरकरांनी स्वतंत्र पुस्तकेदेखील लिहिली आहेत.
                 अशा थोर स्वातंत्र्यवीर तसेच भाषाप्रेमी विनायक दामोदर सावरकर यांचे पुण्यस्मरण करताना आपण मायबोली मराठी भाषेविषयी खरोखर किती आस्था दाखवतो आहोत ?, हा प्रश्न मला पडला आहे.  कारण, याच फेब्रुवारी महिन्यात २७ तारखेला मराठी भाषा दिन(जो कविवर्य कुसुमाग्रज यांचा जन्म दिवस आहे) राज्यभर उत्साहात साजरा होईल.  परंतु त्याचवेळी, मान्यवर तत्वज्ञ आणि विद्वानांच्या मुंबईतील एका प्राचीन व भव्यतम हेरिटेज वास्तूचा दिमाखदार फलक अजूनही मायबोली मराठीऐवजी ‘Asiatic  Society of  Mumbai’  या आंग्ल भाषेत झळकलेला सर्वांना पाहायला मिळेल. या शहरातील रस्त्यांवर कित्येक जुन्या नव्या दुकानदार-व्यवसायिकांच्या  आणि कंपन्यांच्या पाट्या आजदेखील आंग्ल भाषेतच रंगविलेल्या पाहायला मिळतील !
                                                         -----------------------