💐मनातलं जनात💐

💐मनातलं जनात💐
            या जगात, प्रत्येक माणसाच्या आयुष्यात या ना त्या कारणाने, पोलीसांशी आणि कोर्टाशी एकदा तरी संबंध येतो. समाजात कायदा तसेच शांतता अखंडित ठेवण्याची मोठी जबाबदारी पार पाडणारे पोलीस खाते आणि जनतेला विश्वासाने न्याय देऊन अपराध्याला शिक्षा देणारे कोर्ट, या दोन प्रभावी यंत्रणा समाजजीवनात अत्यावश्यक आहेत.
                मात्र आज, पोलीस म्हटले की सामान्य माणसाच्या मनात कारण नसताना धडकी बसते ! आणि कुठल्याही कारणासाठी कोर्टाची पायरी चढायची वेळ आली,  तरी त्याचे ब्लड प्रेशर वाढू लागते !
                वास्तविक असे व्हायला नकोय.  मला आयुष्यात दोन्ही ठिकाणी या पायऱ्या चढाव्या लागल्या. त्यामुळे पोलीस आणि कोर्ट मला थोडेफार उमगलेय. काही  भलबुरे अनुभवही गाठीशी आलेत. मात्र आजही मी या दोन्ही यंत्रणांना आदरस्थानी मानतो व त्यांच्याबद्दल विश्वास बाळगून आहे.
                पोलीस स्टेशनची पायरी चढल्यानंतर वेळोवेळी कोणते अनुभव मला मिळालेत, त्यातले निवडक प्रसंग आज मी  येथे सांगत आहे…………
💐पायरी पोलीस स्टेशनची…………

            नोकरी लागण्यापूर्वी काही बेकार तरुण एकत्र येऊन त्यांच्यावर झालेल्या अन्यायाविरोधात एक दिवसाचे घोषणा आंदोलन करीत होते. त्यात मी बेकार म्हणून सहभागी झालो.  सरकारी अधिकाऱ्यांना निवेदन देण्याचा कार्यक्रम ठरला होता. आम्हा बेकार तरुणांमधील काही मोजके कार्यकर्ते या आंदोलनाचे नेतृत्व करीत होते. या आंदोलनात पोलिसांनी सगळ्यांना पोलीस व्हॅन मध्ये टाकले आणि पोलीस ठाण्यात आणले. आयुष्यात हा पहिला प्रसंग ! ग्रुपमधील इतरांच्या देखील हा पहिलाच प्रसंग असावा. पोलीस स्टेशनची पायरी पहिल्यांदा अशी चढलो !
               ठाणे अंमलदारांसमोर सर्वाना हजर करण्यात आल्यानंतर साहेबांनी चौफेर नजर फिरवीत आमच्यावर शेरेबाजी केली ! ते शब्द आता इतक्या वर्षानंतर नीटसे आठवत नाहीत, पण सगळेच त्यावेळी हबकून गेले होते.
             नंतर मात्र त्या साहेबाने आम्हाला चांगली वागणूक दिली. कोणा इन्स्पेक्टरला ‘या सर्वांची लिस्ट करा, नीट माहिती घ्या , ‘ अशी सूचना त्यांनी केली.
                  सगळ्यांचा आता दिवसभर मुक्काम तेथे होता. त्यानंतर काय करतील ? ही धाकधूकही मनात होती. साहेबांनी सगळ्यांना चहा आणि वडापाव मागविला ! आता आम्ही बरेच सावरलो. एकमेकांना धीर देत राहिलो.
                 आमचे नेते दुसऱ्या साहेबाबरोबर सरकारी अधिकाऱ्यांची भेट घ्यायला गेले. सायंकाळच्या सुमाराला ते हसतमुख मुद्रेने पोलिसांबरोबर परतले. आपल्याला आता धास्ती नाही बरं का ! ‘आपल्या मागण्या त्यांनी ऐकल्यात, सर्व म्हणणे त्यांनी मान्य देखील केलेय. नवीन नियुक्तीचा आदेश शासन काढेल. ‘ असे सांगून छोटेखानी भाषण त्या पोलीस स्टेशनमध्येच करून नेत्यांनी सर्वाना आश्वस्त केले !
                मोठया साहेबांची आमच्या नेत्यांनी भेट घेतली. एका पोलिसाने सर्वांची सही एका रजिस्टर मध्ये घेतली, आणि ‘निघा आता’, असे फर्मान साहेबांनी सर्वांना सोडले ! अत्यानंदांत आणि विजयी मुद्रेने प्रत्येक जण तेथून निघाला !
               पोलिसांशी दुसऱ्यांदा संबंध आला तो एका जुन्या माहितीची दाखला प्रत घेण्यासाठी.   संबंधित पोलीस स्टेशनला जाऊन माहिती करून घेतली. तसा अर्ज करायला मला सांगण्यात आले. मग  अर्ज नेऊन दिला. महिन्यानंतर यायला सांगितले.  ‘जरा लवकर हवी होती’, अशी विनंती केल्यानंतर  मात्र,  ‘ठीक आहे. या दहा दिवसांनी’ , असा दिलासा मिळाला ! दहा दिवसांनी गेल्यानंतर कागदपत्रं मिळाली.
              एकदा मुलाचे पाकीट बसमधून कुठे गहाळ झाले, तेव्हा बसचा दुसरा पास व शाळेचे ओळखपत्र मिळविण्यासाठी पोलिस स्टेशनचा दाखला आवश्यक होता.  मग मुलालाच घेऊन गेलो तेथे.  ड्युटी ऑफिसरने मुलाला न्याहाळत काही प्रश्न विचारले, काही मला विचारले. सारी माहिती आम्ही दिल्यावर साहेबाने एका हवालदाराला बोलावून घेतले आणि तसा दाखला द्यायला सांगितले. नंतर व्यवस्थित घटना लिहून हवालदाराने ती एका वहीत नोंदविली आणि दाखला प्रत साहेबाची सही घेऊन आम्हाला दिली.
             उपगरात राहणारा जवळचा   एक  नातेवाईक संकटात सापडला होता. त्याची तक्रार आली होती पोलीस स्टेशनला. बिचारे सगळे  कुटुंब घाबरले होते !  किरकोळ विषयावरून गैरसमजुतीपोटी कुठलातरी वाद घडला  होता  शेजाऱ्याशी ! मग सगळी माहिती घेतली. त्या  कुटुंबास धीर दिला  आणि त्या नातेवाईकास घेऊन संबंधित पोलीस स्टेशनला गेलो. एक साहेब ओळखीचे होते. सगळी हकीकत ऐकल्यावर त्यांनी तसा लेखी जबाब माझ्या नातेवाईकाकडून लिहून घेतला  आणि
‘असे पुन्हा होऊ देऊ नका, ‘ असे प्रेमळ भाषेत सांगून सामोपचाराने शेजाऱ्यांशी वागायची सूचना केली. नंतर ते प्रकरण मिटले.
                  सोसायटी मध्ये चांगले काम करूनही दुष्ट गुंड प्रवृत्तीचे रहिवाशी एखादया वयोवृद माणसाला आणि चांगल्या रहिवाशांना कसे सतावतात व रीतसर तक्रार करूनदेखील काही पोलीस अधिकारी अर्धी बाजू जी चुकीची आणि खोटी असते, ती ऐकून तक्रारदारास किती मनःस्ताप देतात, ती घटना येथे सांगायला हवी,  कारण याचा त्रास माझ्यासह इतरांना झालाय.
                यातील  वाईट गोष्ट म्हणजे, त्या गुंड प्रवृत्तीच्या रहिवाशांवर कारवाई करण्याऐवजी पोलीस स्टेशनमध्ये एका पोलीस अधिकाऱ्याने आमची खिल्ली उडवीत आम्हाला अपमानास्पद वागणूक दिलीय. हे सविस्तर सांगतो-
                पोलीस स्टेशनने या प्रकरणाच्या संबंधित तक्रारीस उत्तर म्हणून एक लेखी पत्र हवालादाराकरवी पाठविल्या नंतर आम्ही तीघेही चौकशी अधिकाऱ्याची ड्युटी वेळ विचारून भेटायला गेलो, तर हे अधिकारी महाशय आमची खिल्ली उडवीत म्हणाले, ‘ तुम्ही रिटायर्ड मंडळी काम नाही, म्हणून अशा तक्रारी करीत बसता काय ?  रिकाम्या डोक्याला काही कामधंदा नसतो. तसे तुम्हा म्हाताऱ्यांचे झालेय.  तुमचे रिकामे डोके कुठे चांगल्या कामासाठी वापरा की ‘,
                लगेच डोक्यात प्रकाश पडला- त्या गुंड प्रवृत्तीच्या रहिवाशांचे आणि या अधिकाऱ्याचे काहीतरी संगनमत निश्चितच झाले असणार ! त्याशिवाय हा अधिकारी आपल्याला अशी खालच्या पातळीची वागणूक कसा देईल ?
            अधिकाऱ्याची ही शेरेबाजी व  अपमान ऐकणे सहनशक्ती पलीकडचे होते. एकतर या अधिकाऱ्याने अजून आम्हाला पुरते बोलून दिले नव्हते. आमचा दाखल अर्जही बाहेर काढला नव्हता.
             मात्र आपण आता पोलीस स्टेशनमध्ये आहोत, याचे भान ठेवत, अतिशय संयम ठेवीत आम्ही अदबीने पुन्हा पुन्हा, ‘साहेब, अहो आमचे म्हणणे आधी नीट ऐकून तरी घ्या  ‘,  असे त्यांना सांगून पाहिले.  तो निर्बुद्द अधिकारी ढिम्म आमचे ऐकत  नव्हता !
           ‘अहो साहेब, आमच्या सारख्या म्हाताऱ्या माणसांची चेष्टा मस्करी-टिंगल करणारे टपोरे गिरी करणारे रहिवाशी आहेत ते.  तुम्ही निदान त्यांची चौकशी तर करा. समोरासमोर विचारा ना त्यांना बोलावून……?.’ हे आमचे शब्द देखील त्या दगड अधिकाऱ्याने उडवून लावले ! तो  स्पष्टपणे म्हणाला- ‘ ही असली सिव्हिल मॅटर्स सोडवायला पोलिसांना बिलकुल वेळ नाही. तुम्ही निघा आता.’
              पुन्हा आम्ही विनवणी केली-    ‘ अहो साहेब, पुढे काही गंभीर घटना घडू नये, म्हणून तुमच्याकडे तक्रार केलीय आम्ही…....’ आमची ही विनंतीदेखील त्याने सरळ उडवून लावली. वर म्हणाला, ‘ आपसात मिटवा की,  नाही तर कोर्टात जावा….हवं तर मी तसे पत्र देतो तुम्हाला. ‘ पुढे बोलण्यात शहाणपणा नव्हता.
             खरेतर, याच अधिकाऱ्याची आता तक्रार करायला हवी होती. पण याक्षणी सबुरी घेणे योग्य होते.  म्हणून त्याचे पत्र घेण्याचा आग्रह आम्ही धरला. तेव्हा त्या अधिकाऱ्याने त्याची इतर कामे आधी केली. नंतर चार ओळींचे पत्र लिहून, त्याची कुठे नोंदणी वगैरे काहीही न करता झेरॉक्स आणायला सांगितली. मूळ कॉपी स्वतःकडे ठेवून झेरॉक्स प्रत त्याने आम्हाला दिली.              
              ती कॉपी व आमचा तक्रार अर्ज घेऊन दोन दिवसातच आम्ही एका उच्च अधिकाऱ्याच्या कानी ही घटना घातली. त्या भल्या साहेबानी आम्हाला निर्धास्त राहाण्यास सांगितले, आणि, ‘ काळजी नका करू.  मी बघतो पुढे काय करायचे ते. ‘ असे सांगून दिलासा दिला.
              मात्र काही दिवसातच कुठल्या तरी क्षुल्लक विषयावरून इमारतीत वाद झाला व आमच्या वृद्द सहकाऱ्याच्या अंगावर धावून जाण्याची दुर्दैवी घटना घडली ! गुंड प्रवृत्तीच्या त्या तरुण रहिवाशांच्या दादागिरीमुळे सोडवायला पुढे येणार कोण ?
              मी घरच्या वाटेवर असताना हा प्रकार मला कळविण्यात आला. लगबगीने मी इमारतीमध्ये पोहचलो. ही गर्दी झालेली ! एक जण आमच्या सहकाऱ्याभोवती घिरट्या घालीत त्यांना झापित होता.  मी त्याला शांत भाषेत समजावण्याचा प्रयत्न केला, तेव्हा दुसरा एकजण माझ्याच अंगावर धावून येऊन मला शिवीगाळी करू लागला ! एवढ्यात कोणीतरी त्याला आवरले. चीड आणणारी गोष्ट म्हणजे,  इमारतीमधील बरेच रहिवाशी गंमत बघायला म्हणून भवती गोळा झाले होते ! या लोकांची खरी ओळख मला त्या दिवशी झाली.  या वाईट प्रसंगात एकाने ‘लोकलज्जेस्तव’ पुढे होवून हल्लेखोरांना आवरण्याचा प्रयत्न केला. गंमत म्हणजे हा त्यांचा हितचिंतक निघाला !
            आता ही गुंड माणसं पोलिसांशिवाय कोणाचे ऐकणार नाहीत  हे माझ्या लक्षात आले.  ‘आता पोलिसांना बोलावतो’ म्हटल्यावर मात्र सगळ्यांची पांगापांग सुरू झाली.लगेच शंभर नंबरला  फोन फिरवला आणि पोलिसांना ही घटना सांगितली. तातडीने येण्याची विनंतीही केली.
           पोलीस व्हॅन तात्काळ आली. पोलिसांनी लगेच जुजबी चौकशी सुरू केली. मघाशी पांगलेले  बहुसंख्य रहिवाशी हाताच्या घड्या घालून पुन्हा गंमत पाहू लागले !  कुठली माहिती सांगायला मात्र ते पुढे येईनात ! मग  जे घडलंय त्याची माहिती आम्हीच पोलिसांना दिली.
      यावेळी देखील पोलीसांच्या पुढ्यात त्या गुंड लोकांचा आवाज कमी होत नव्हता. जोरदार दम एका अधिकाऱ्याने दिल्यावर मात्र चुळबूळ करीत ते थोडावेळ गप्प झाले.
             आमच्या वृद्ध सहकाऱ्याना याचा मानसिक धक्का बसला होता. वरवर ते ‘ठीक आहे मी…’, म्हणत राहिले. मी थोडा विचार केला आणि पोलिसांना विनंती केली- ‘ उद्या सकाळी येतो आम्ही यांना घेऊन पोलीस स्टेशनला,आता त्यांना नेणे योग्य नाही.’ पोलिसांनी ही परिस्थिती पाहिली व ‘उद्या सकाळी पोलीस स्टेशनला या’, अशी सूचना दोन्ही पक्षांना केली.
             दुसऱ्या दिवशी सकाळीच पोलीस स्टेशनला इतर सहकाऱ्यांसह जाऊन ड्युटी ऑफिसरपुढे काय काय घडले, ते आमच्या सहकाऱ्यानी व्यवस्थित सांगितले.   ‘त्या’ रहिवाशांना देखील बोलावण्यात आले असल्याने ते गोतावळ्यासह हजर झाले होते. आता त्यांना सामोपचार करायची बुद्दी झाली होती !
           आम्ही तक्रार नोंदविण्याचा आग्रह धरला.  ड्युटी ऑफिसरच्या सूचनेप्रमाणे एक महिला पोलीस अधिकारी जाब-जबाब घेवू लागली. तीच्या पुढ्यात त्यातल्या एकाने आगाऊपणा सुरू केल्यावर तीने त्याला जोरदार खडसावले ! नंतर तो गप्प राहिला.
           या दुर्दैवी प्रकरणात अजून एक माहिती सांगायची राहिलीय. आमची खिल्ली उडवून आमचे अगोदरचे तक्रार प्रकरण गुंडाळणारा अधिकारी त्यावेळीपोलीस स्टेशनमध्ये ड्यूटीवर होता. मात्र त्याने त्या टोळक्याला जवळ केले नाही, व आमच्याही नजरेला नजर दिली नाही ! तो टाळू लागला आम्हाला. कारण, वरिष्ठ कार्यालयाकडून त्याला चांगला दट्ट्या बसलेला असणार !
            सध्या ते गुंड रहिवाशी शांत बसलेत. कदाचित, आम्ही पोलीस स्टेशनला केलेली दुसरी तक्रार त्यांना अडचणीत आणेल, किंवा ‘त्यांच्या’ साहेबाला वरिष्ठांकडून मिळालेला दट्ट्या, या दोन कारणांमुळे ते शांत बसले असतील.
           पोलिस स्टेशनची पायरी चढण्याच्या आणखीही घटना आहेत. परंतु या ठिकाणी मला
सामान्य माणूस आणि पोलीस,  यांच्यात असलेल्या नात्याबद्दलचे ‘वास्तव’ पैलू उलगडून
दाखवाचा प्रयत्न केलेला आहे.
            अजून एक प्रसंग सांगतो- एक   घरगूती वाद   होता. त्याची तड लागेना, म्हणून पोलिसात लेखी तक्रार केली. त्यानंतर काही दिवसांनी पोलिसांनी  बोलावणे पाठविले.
                   विभागातील पोलीस चौकीमध्ये  ड्यूटी ऑफिसरपुढे दोघेही हजर झाल्यावर त्याने समोरच्याला चांगल्या भाषेत खडसावले, तेव्हा, ‘ यापुढे सहकार्य करीन ‘असे स्पष्ट आश्वासन मला मिळाले. हा पोलिसांचा प्रभाव !  त्यानंतर सामोपचाराने वाद मिटला.
                   वास्तविक घरगूती वाद असोत, की परिसरात कुठले किरकोळ मतभेद उद्भवल्याने होणारी भांडणे असोत, पोलिसांचा हस्तक्षेप झाला की  नक्की उपयोग होतो. बहुधा सामंजस्यच होते. अशा प्रकरणांत  खबरदारी म्हणून पोलिसांकडे लेखी तक्रार करणे जरुरीचे ठरते.
                  पोलीस खाते मात्र गंभीर गुन्हेगारी रोखणे व आपल्या कार्यक्षेत्र-परिसरातील कायदा व सुव्यवस्था राखणे, या कामात सदैव मग्न असतात. पोलिसांना कामाचा मोठा ताण असतो. धोका पत्करून आपले कर्तव्य बजावावे लागते, हे सर्वमान्य आहे.
                 पोलिसांचे  हे सारे ताणतणाव-जबाबदाऱ्या विचारात घेतल्या, तरी  सर्वसामान्य माणसांना संकटात असताना पोलिसांचा मोठा आधार वाटतो,  ही बाब देखील विचारात घ्यायला हवी. म्हणून किरकोळ वाद-भांडणे, केवळ ती वैयक्तिक आहेत, कौटुंबिक आहेत, सिव्हिल मॅटर्स आहेत, किंवा परिसरातील किरकोळ घटना आहेत, असे म्हणून त्याकडे दुर्लक्ष होऊ नये. त्यासाठी पोलीसांनी वेळ द्यावा. प्राप्त तक्रार प्रकरणाची नीट शहानिशा करावी. यात योग्य-अयोग्य कोण  आहे ? याचे प्रामाणिकपणे निरीक्षण व्हावे. मग योग्य कार्यवाही करावी, तरच, ‘सिव्हिल मॅटर्स’सारखे विवाद किंवा भांडणे कायमची मिटतील. नंतर कोणत्याही गंभीर प्रसंगाला सामोरे  जाण्याची वेळ सर्वसामान्य निरपराध माणसांवर येणार नाही.

                                                          :::::::::::::::::::::::::::::::