💐समाज संवेदना💐

💐समाज संवेदना💐
            प्रत्येक माणसाला  व प्राणीमात्राला जगायला काय लागते ? तर, पाणी. हे पाणी आपले जीवन आहे, असे लहानपणापासून मी ऐकत आलोय. मात्र हेच पाणी सर्वदूर नेण्यासाठी मूळ नदीकाठच्या व खोऱ्यात विस्थापित होत असलेल्या स्थानिक निवासी-आदिवासी बांधवांच्या कायमस्वरूपी सुरक्षित पुनर्वसनाचे काय ?
                 या प्रश्नाकडे माझे लक्ष वेधले गेले  ते एका माहितीपटामुळे.  शिल्पा   बल्लाळ या तरुणीने प्रत्यक्ष पाहिलेलं व अनुभवलेलं  संकटग्रस्तांचे वास्तव चित्रण आणि पुढच्या पिढीसाठी सुरु असलेल्या शैक्षणिक सत्कार्याची ओळख  या माहितीपटात आहे.  शिल्पा ही   सामाजिक विषयांची चांगली जाण असणारी व कृतिशील कार्यकर्ती आहे. नर्मदा सरोवर प्रकल्पग्रस्त आंदोलकांचा निकराचा लढा या महिला दिग्दर्शिकेने यात दाखविला असून तो पाहणाऱ्याला अस्वस्थ व अंतर्मुख करतो.    
                   समाजमनात घर करून राहाण्याची व प्रसंगी समाजाला वास्तवतेची जाणीव देऊन सक्रिय करण्याची ताकद देणारा चित्रपट कसा पहावा, याविषयी राज्यभर चळवळ उभारून गेली पन्नास वर्षे कार्यरत असलेल्या ‘प्रभात चित्र मंडळ’ या प्रसिध्द सिने सोसायटीमुळे मला हा माहितीपट बघायला मिळाला.                
                  आज मला येथे या माहितीपटाचे परिक्षण किंवा रसग्रहण करावयाचे नाही, तर इतरांच्या विकासामुळे विस्थापित होत असलेल्या आदिवासी बांधवांच्या नव्या पिढीला नवशिक्षणाच्या माध्यमातून उभे करण्याचा ध्यास घेणारी समाजसेवी मंडळी,  मूठभर असूनही कशी झटत आहेत, त्याची थोडी ओळख करून द्यायची आहे………….

                

💐पाणी आणि जीवन शाळा……………
                 गुजरात राज्याला प्रामुख्याने फायदेशीर ठरणाऱ्या  नर्मदा सरोवर जल प्रकल्प पूर्णत्वाला नेताना नर्मदा नदीच्या काठावरील आणि तीच्या खोऱ्यातील विस्थापित अवस्थेतल्या जुन्या नव्या पिढीचा जीवन मरणाचा प्रश्न सर्वांसमोर आणणाऱ्या मेधा पाटकर पस्तीस वर्षे न्यायासाठी निस्वार्थीपणे लढा देत आहेत.  गुजरात, मध्य प्रदेश आणि महाराष्ट्र,  ही तीन राज्ये या प्रकल्पाशी संबंधित आहेत, पण विस्थापितांविषयी ती पुरेशी गंभीर नाहीत, हे सत्य या माहितीपटात आपण पाहाताना नर्मदा नदी-खोऱ्यात सुरू झालेल्या जीवन शाळांचा परिचय होतो. ही जीवन शाळा चालविणारे तरुण-तरुणी उच्च शिक्षित, आणि सुसंस्कृत आहेत. स्थानिक तरुण वर्गाला प्रशिक्षित करून त्यांना सक्रिय करण्याचे काम ही मंडळी प्रामाणिकपणे करीत आहेत. सरकारी दुर्लक्षामुळे, विस्थापित होणाऱ्या निरक्षर किंवा अल्पशिक्षित आदिवासी बांधवांच्या मुलांमध्ये शिक्षणाची जिज्ञासा या तरुण कार्यकर्त्यांनी निर्माण केली आणि मग १९९१ मध्ये पहिली जीवन शाळा या परिसरात सुरू झाली ती चिमलखेड्यात, नंतर निमगव्हाणमध्ये.
                 आज हे नर्मदा नवनिर्माण अभियान एकूण नऊ शाळा चालवीत आहे, ज्यात प्राथमिक स्तरावरचं शिक्षण दिले जाते. सुमारे एक हजार मुलं मुली जीवन शाळांत शिकत आहेत. ही मुलं-मुली पुढे आश्रमशाळा किंवा शासकीय मदतीवर चालणाऱ्या वसतिगृहात पुढच्या शिक्षणासाठी जातात. आजवर या जीवन शाळांतून पाच हजार मुलं मुली पुढे गेली आहेत. त्यातील काही क्रीडा क्षेत्रात विशेष कामगिरी करीत आहेत.
              या जीवनशाळांचं वैशिष्ट्य म्हणजे आदिवासी संस्कृती, त्यांची दैवतं व इतिहास यांची जपणूक,यांचा अभ्यास करणे, त्याचबरोबर पिढीजात शहाणपण, कौशल्य, याना महत्व देत जंगलाचं ज्ञान, शेतीची ओळख आणि स्वछता, स्वावलंबन याबाबत जागृत होणे.ही आहेत.  या जीवनशाळेत बोलीभाषा व राज्यभाषा दोन्ही आहेत.
               मात्र,   केवळ पुस्तकी धडे न देता कामाच्या अनुभवातून जीवनाशी निगडित कौशल्य विकसीत करणारे शिक्षण घेणे, तसेच, निसर्ग आणि वनसंपदा सुरक्षित ठेवण्याची दक्षता घेणे याकरीता या जीवनशाळा काम करीत आहेत.
              या शाळेतील मुलांच्या सर्व आवश्यक गरजा व आरोग्य, यांची पूर्तता होते. मुलांना न्याहारी व दोन वेळचे जेवण दिले जाते. समाजाचाही यात सहभाग वाढावा, म्हणून विविध प्रयत्न केले जात आहेत.  त्यासाठी गावपातळीवर देखरेख समित्या आहेत. जीवनशाळांच्या परिसरातील स्थानिक भाषा-संस्कृतीची, वातावरणाची माहिती असलेले शिक्षक येथे कार्यरत आहेत. काही शिक्षक तर जीवनशाळेत शिकून पुढे गेलेले आहेत. या जीवन शाळेतील बरीच मुलं म्हणजे त्यांच्या घरातील शिक्षण घेणारी पहिलीच पिढी आहे.
               प्रत्येक मुलाला आपल्या घटनेने ‘शिक्षणाचा मूलभूत हक्क’ दिला आहे. तो हक्क या आदिवासी मुलांनाही मिळावा याकरीता प्रयत्न करणाऱ्या या शहरी तरुणांचे प्रयत्न खरोखर गौरवास्पद आहेत.  त्यांच्या या सत्कार्याला माझ्या सप्रेम शुभेच्छा आहेत.
                    हे अभियान अधिक जाणून घेण्यासाठी कार्यकर्त्यांनी दोन संपर्क स्थळे दिली आहेत—
परवीन जहांगीर—२६१,ज्युपिटर अपार्टमेंट्स, ४१, न्यू कफ परेड, मुंबई-४००००५. फोन—०२२२२१८४७७९/०९८२०६३६३३५., विजया चौहान—ऑलिंपस सोसायटी, छोटानी मार्ग, माहीम(पश्चिम), मुंबई-४०००१६.फोन—०९८२०२३६२६७.


                                                   ::::::::::::::::::::::::::::