💐भटकंती मनसोक्त💐

💐भटकंती मनसोक्त💐              
                       भटकंतीची आवड अन शिर्डीला दरवर्षी जाणाऱ्या साईंच्या पालख्यांचे मला कुतूहल होते. तेव्हा दादरमधून मुंबईतील एकमेव मोठी पालखी निघायची. ही माहिती मिळाल्यानंतर मी त्या पालखी यात्रेत सामील व्हायचे ठरवले. लालबाग आणि ग्रँटरोड भागातील जुने साईभक्त एकत्र येऊन मंडळाच्या माध्यमातून नेमाने दरवर्षी हा कार्यक्रम आखायचे. त्यांचे पालखीचे नियोजन शिस्तबद्ध आणि चांगले होते. प्रत्येक सहभागीची माहितीसह नोंद, निघण्याची तारीख, शिर्डीत  पोहोचण्याची तारीख, पहाटेपासून ते रात्री विश्रांती समयी पर्यंतचा दिनक्रम, रोड-हायवेवरून चालताना सुरक्षेच्या दृष्टीने घ्यावयाची दक्षता, ठरलेली आरतीची वेळ, दुपार-रात्रीची मुक्काम स्थळे, आरोग्य व प्रथमोपचार सोयी, खानपानाची तसेच स्वछतागृहांची व्यवस्था, इत्यादी सर्व बाबतीत मंडळाचे आयोजक दक्ष होते. मी या पालखी यात्रेत सहभागी होऊन पूर्णतः शिर्डीपर्यंत चालायचा आगळा अनुभव घेतलाय.
                    या पालखीयात्रेने मला काय दिले, काय अनुभूती दिलीय, याविषयीच्या माझ्या भावना मी येथे व्यक्त करीत आहे

.
💐शिर्डी पदयात्रा………..
                    पुऱ्या देशभरातच नव्हे, तर परदेशात भक्तगण असलेल्या श्री साईनाथांची शिर्डी वर्षभर गर्दीने गजबजलेली असते. मी साईनाथांचा निस्सीम भक्त नाही, पण श्रद्धेने त्यांचे स्मरण करतो, श्रीसाईंना देवस्थानी मानतो. या अवलिया संताचे दोन शब्द मला आयुष्याच्या वाटचालीत सदैव उपयोगी ठरलेले आहेत, ते म्हणजे- ‘श्रद्धा आणि सबुरी’.
                   ऑक्टोबर-नोव्हेंबर महिन्यात साईंची पुण्यतिथी असते. साईंचा निधन दिनांक आहे--१५/१०/१९१८. शिर्डीमध्ये या कालावधीत, तसेच मार्च-एप्रिलमध्ये(राम नवमी) असंख्य पालख्या दाखल होतात.
                   मी ज्या पालखीयात्रेत सहभागी होतो, तो काळ आहे जवळपास तीस वर्षांपूर्वीचा ! आज खूप काही बदललेले आहे.  आज मुंबईतील असंख्य साई भक्त शिर्डीपर्यंत पदयात्रा काढतात. काहींची मंडळे आहेत, काहीजण ग्रुपने पालख्या नेतात. राज्या राज्यातुन अशा हजारो पालख्या शिर्डीत जातात.                        

                 मी त्यावेळच्या एकमेव मोठ्या पालखी मंडळात रीतसर नोंदणी करून सहभागी झालो. मंडळाने मला त्यांचे नियम व अटी समजावल्या. दैनंदिन कार्यक्रम-मुक्कामासह सारी माहिती दिली. जवळपास दोनशेहून अधिक साईभक्त या यात्रेत होते. त्यातले बहुतांश प्रौढ आणि वयोवृद्. साईंवर गाढ श्रध्दा असणारे त्यांचे निस्सिम भक्त. यांत, शिर्डीपर्यंत पायी जाईन म्हणून कोणी नवस बोललेले, तर कोणी दरवर्षीचे वारकरी. काहींनी शिर्डीमध्ये साईंचे दर्शन होईपर्यंत अनवाणी चालण्याचे ठरवलेय, तर काहीजण एकवेळचे आहार व्रती.
        मुंबईतील दादर टी.टी. येथे साई संस्थानचे कार्यालय आहे. तेथून प्रस्थान होणार होते.  पालखी यात्रेचा प्रारंभ राम नवमीच्या दहा दिवस आधी होणार होता.
                  त्याप्रमाणे एके दिवशीं दुपारच्या वेळी सारे सहभागी दादर टी.टी. एकत्र जमा झाले. साई नामाचा मोठा गाजर,  साई संस्थानच्या इमारतीमध्ये तिसऱ्या मजल्यावर असलेल्या साई मंदिरात पूजा व आरती झाली.  भजने-गीते गाणारा उत्साही साईभक्त व या यात्रेत काही काळ सहभाग घेऊन शिर्डीत पोहोचल्याचा आनंद घेणारे कितीतरी भाविक येथे एकत्र आल्याने या परिसरात मोठी गर्दी झाली. सर्वांच्या शुभेच्छा घेवून आमचा यात्रीसमूह उत्साहात पुढे निघाला.
                 दादरला मुख्य रस्त्यावरून माटुंगा, सायन मार्गे चुनाभट्टी परीसरात पालखी आली. येथे कित्येक भाविक साई पालखीचे दर्शन घेण्यासाठी वाट पाहात होते. एक भाविकाने सर्वाचे स्वागत करून चहापानाची व्यवस्था केली.   यानंतर इथल्या भाविकांचा निरोप घेऊन, साईंचा जयजयकार करीत पालखी हळूहळू पुढे आग्रा हायवेवरून निघाली. आग्रा हायवेवरून विक्रोळी मार्गे ठाणे, पुढे भिवंडी असा आजचा प्रवास होता. हायवेवरून जाणाऱ्या, धावणाऱ्या वाहनांपासून खबरदारी घेत आम्ही विक्रोळीकडे जात असताना साईंची पालखी वाहणारे सहभागी काही वेळाने बदलत असत. चालता चालता संतांचे अभंग टाळ मृदुंगांच्या आवाजात गाताना मध्येच साईंचा जयजयकार व त्यांची भजने छान चालीवर तल्लीनतेने गात होते, प्रवासी आणि स्थानिक लोकांचे पालखी कडे लक्ष वेधले जात होते, काही भाविक दुरून पालखीला हात जोडत होते.
                 विक्रोळी पूर्व उपनगरात टागोर नगरमध्ये एक साई मंदिर आहे. सायंकाळी येथे पालखीचे आगमन झाले. पूर्ण परिसरात  पालखीच्या दर्शनासाठी ही गर्दी ! या ठिकाणी स्थानिक संयोजकांनी चांगला पाहुणचार केला. या पाहुणचारानंतर साईंच्या नावाचा गजर करीत पालखी ठाण्याकडे निघाली.
               ठाण्यात आग्रा हायवेवर एक मराठी कुटुंब राहाते. हे कुटुंब पुर्णतः साईभक्त. पहिल्या दिवशी रात्रीच्या मुक्कामापूर्वी दरवर्षी काही वेळ पालखी येथे थांबते. यजमानींकडून पालखी  दर्शन, पूजा, त्यानंतर सहभागीचे भोजन, हे कार्यक्रम होतात.
             आम्ही त्या रात्री दहाच्या सुमाराला येथे पोहोचलो. इथला सारा सोहोळा-सोपस्कार पूर्ण झाल्यानंतर पालखी पुढे निघाली.  ठाण्यापर्यंत खूप साईभक्त पालखीला सोबत करतात आणि मग सगळ्या सहभागीना शुभेच्छा देऊन घरोघरी परततात. त्यापुढे केवळ शिर्डीपर्यंत जाणारे आम्ही पालखी यात्री सहभागी राहातो.
               
              साईंची पालखी आता पहिल्या मुक्कामाच्या दिशेने चालू लागली. हा परिसर भिवंडीचा. दोन्ही बाजूला पाण्याची मोठी पाईपलाईन, बेफाम जा-ये करणारी वाहने. येथे सुरक्षेच्या दृष्टीने दोन दोनच्या जोडीने आमचा समूह पुढे मार्गक्रमण करीत राहीला. काही वेळाने भिवंडी मागे पडली. पुढे एक सुनसान गाव आले. रात्री बाराची वेळ असल्याने शांत असे वातावरण होते.
            तेथे  रस्त्यालगत एक मंदिर आहे. विहिरही आहे. संयोजक यात्रींनी इथला आजचा मुक्काम जाहीर केला. आम्ही सारे सहभागी जवळची सोयीची जागा पाहून विश्रांतीस सज्ज झालो.  दमल्यामुळे कधी झोप लागली ते कळलेही नाही.
             दुसरा दिवस उजाडला. इथल्या जवळच्या स्वच्छता गृहात प्रातर्विधी आटोपून आंघोळी झाल्या. विहिरीमुळे चांगली सोय झाली होती.  नंतर चहा नाश्ता झाला आणि साईंचा जयजयकार करीत नव्या उत्साहात साईंची पालखी सिन्नरच्या दिशेने निघाली. आजदेखील साईंची आणि संतांची भजने, अभंग म्हणणारे आणि ते ऐकणारे सगळे तल्लीन झाले होते.
            पालखी मार्गावर सकाळी ठीक आठच्या सुमाराला रस्त्यालगत असलेल्या सुरक्षित जागी पालखी पूजा व आरतीसाठी थांबली.  साग्रसंगीत पूजा-आरती झाल्यानंतर आम्ही पुढे निघालो. हा रस्ता कसारा घाटातून पुढे घोटी व सिन्नरमार्गे जातो.
            दररोज मजल दरमजल करीत नियोजित ठिकाणी सकाळची पूजा-आरती, दुपारचे जेवण करणे, थोडी विश्रांती घेत पालखीसह चालणे,  सायंकाळची आरती आणि रात्रीचे जेवण, तसेच मुक्काम करणे,  अशा पद्धतीने संयोजक-कार्यकर्त्यांच्या मार्गदर्शनाखाली साईनाथांच्या पालखीचा कार्यक्रम नऊ दिवस चालला.
              आमचा भव्य लवाजमा सांभाळणारे प्रमुख कार्यकर्ते जातीने सगळ्या सहभागी बांधवांची विचारपूस करायचे, त्यांची काळजी घ्यायचे. आमचे सामान एका मोठया टेम्पोत, तर दुसऱ्या स्वतंत्र गाडीमध्ये स्वयंपाकी आणि अन्न धान्य-खाद्य वस्तू होत्या.  शिवाय प्रथमोपचाराचे साहित्य तयार असायचे. संयोजक मंडळी याकरीता खूप मेहेनत घेत होती.
       आता जणू आमचा एक मोठा मित्रपरिवार झाला होता. या मित्रयात्रेत मी नवखा होतो, तरी जुन्यांनी मला सामावून घेतले. एकमेकांचे चांगले परिचय झाले  व जिव्हाळा वाढला. कोणी कायम मागे राहणारा वयोवृद्ध, तर एखादा बडबड्या  पण प्रेमळ स्वभावाचा तरुण यात्री, अशी सगळी मंडळी खेळीमेळीत वावरत होती.
               माझ्यासाठी नवलाची गोष्ट म्हणजे आमच्या परिवारात एक नख वाढविलेला विक्रम वीर होता ! ‘गिनीज बुक ऑफ वर्ल्ड रेकॉर्ड’ मध्ये याचे ‘जास्त बोटांची मोठी नखे असणारी व्यक्ती’ म्हणून नाव नोंदविले होते म्हणे ! आणखी एक राज्यातील प्रसिद्द बॉडीबिल्डर होता. मात्र हे दोन्ही सेलिब्रिटी सर्वाशी मिळून मिसळून वागत होते.
              नऊ दिवस मुंबई-ठाणे-भिवंडी-कसारा घाट-इगतपुरी-नाशिक-सिन्नर-पोहेगाव मार्गे तल्लीनतेने चाललेली साईंची पालखी ठीक नवव्या दिवशी शिर्डीमध्ये दाखल झाली. या दिवशी दुपारी शिर्डीच्या वेशीवर स्मरणीय असा सोहोळा झाला. गाववेशीवर लेझीम पथकासह, ढोल ताशांच्या गजरात पालखीचे स्वागत करायला स्थानिक मान्यवर आले होते ! इथे साईची भजने दणक्यात सुरु झाली. गावच्या भगिनी पाण्याने भरलेले हंडे-कळशी घेऊन पालखी पाशी आल्या. प्रवरा नदीच्या पवित्र जलाने प्रत्येक सहभागीच्या पावलांना मुक्तपणे जलस्पर्श झाला ! प्रत्येकाला टिळा लावून ओवाळण्यात आले. हा क्षण साऱ्यांना गहिवरून टाकणारा होता. आपण काय एवढे पुण्यकर्म केलेय, म्हणून या आया बहिणी आपल्याला ओवाळतात ? आपले पाय धुतात ? असा प्रश्न निदान मला तरी पडला. मात्र, त्यांना आमच्यातील  माणसं दिसत नव्हती, तर आमच्यातील साईप्रेम दिसत असावे.
                या सोहोळ्यानंतर पालखीसह सगळा लवाजमा श्री साई मंदिर परिसरात उत्साहात दाखल झाला. पालखी मोठया मैदानात विसावली. नंतर सर्व सहभागी बांधवांची निवास व्यवस्था संस्थानच्या वतीने एका भक्त निवासात करण्यात आली. उद्या रामनवमी उत्सव, त्यामुळे  शिर्डीत गर्दीच गर्दी दिसत होती. आम्ही आज शांतपणेभक्त निवासात विश्रांती घेतली.
               रामनवमीला पहाटेपासूनच सभा मंडप साईभक्तांनी भरलेला ! स्पीकर्स वरून अखंड नामस्मरण सुरू होते.  शिर्डीतली गर्दी क्षणाक्षणाला वाढत गेली.  आज दुपारी बरोबर बारा वाजता श्रीरामांचा जन्म सोहोळा सुरू झाला. श्रीरामांचे स्तोत्र आणि साई भजनांच्या आवाजाने सगळा  परिसर दुमदुमू लागला. दुपारी उपस्थित भाविकांना महाप्रसादाचे वाटप करण्यात आले.
             श्रीरामनवमीचा उत्सव सायंकाळनंतरही सुरू होता. रात्री नऊनंतर श्रीरामांची आणि साईंची  पालखी निघाली. सगळ्या परिसरात ती फिरली. वातावरणात पुन्हा चैतन्य आले. साईनाथांचा सारखा उद्घोष होत राहिला. या वातावरणात वार्षिक श्रीरामनवमी उत्सव संपन्न झाला, आणि  आमची पालखीयात्रा देखील पूर्ण झाली.
            साईंच्या या पालखी यात्रेतून मला काय मिळाले बरं ?
           तर प्रांजळपणे सांगतो, की निव्वळ पायी भटकंती करावी, आपल्या क्षमतेचा अंदाज घ्यावा आणि भवतालचे साईभक्तीने भारलेले वातावरण स्वतः अनुभवावे, हे हेतू मनी होते आणि ते पूर्णतः साध्य झाले.
            मात्र,  या देशभरात प्रसिद्द असलेल्या पवित्र क्षेत्री वर्षभर गर्दीच गर्दी असल्याने,  आपल्या  इच्छेप्रमाणे या परिसरात मन:शांती मिळत नाही. हे स्पष्टपणे मला जाणवले. मुळात लोकांपासुन, तसेच वैभव आणि भोगापासून दूर संन्यस्त वृत्तीने राहणाऱ्या श्रीसाईंनाथांचा अंतरात्मा आज काय म्हणत असेल ? पहाटे पासून सुरू राहाणारी हौशी पर्यटक व भाविकांची वर्दळ,  अखंडितपणे  चालणारे उद्घोष व भजने, सततचे अभिषेक-पूजा,  या गदारोळात श्रीसाईंचा अंतरात्मा समाधान पावत असेल ? मला नाही तसे वाटत.  दर आठवड्याला सुट्टीत येथे येणारे ग्रुप्स व त्यांचे हौशी पर्यटन, पवित्र अशा समाधीस्थळी आणि  मुख्य सभामंडपात होणारा गलबला साईंच्या आत्म्याला क्लेश देत नसेल का ?
           इथल्या प्रचंड अशा उत्सवी गर्दीमुळे चांगले श्रद्धाळू भाविक जसे जास्त संख्येने येतात, राहतात, तसेच या क्षेत्री अपप्रवृत्ती सुद्दा सक्रिय झाल्या आहेत. पिणे-खाणे आणि मजा मारणे याकरीता कित्येकजण येथे येत जात असतात. भक्त निवास तसेच हॉटेल परिसरात निवासी यात्रेकरूंवर बारीक लक्ष ठेऊन त्यांच्या चीजवस्तू पळविण्याचे प्रकार घडलेले आहेत. आमच्या पालखी यात्रेच्या वेळी सी सी कॅमेरे नव्हते.साधी सुरक्षा सेवा होती.  आता चोख बंदोबस्त असतो,  तरी भुरट्या चोऱ्या येथे अजूनही होतात.
           अंतिमतः,  या   पालखी यात्रेबद्दल सांगायचे, तर आता खूप पदयात्रा मंडळे झालीत. कुठून कुठून साई पालख्या शिर्डीत येतात. त्यावेळचे आणि आजचे वातावरण यात सर्व बाबतींत  कमालीचा फरक झालाय. भक्ती भावना त्यावेळी होती  आणि आजही आहे, पण त्यात प्रदर्शन जास्त आहे असे माझे मत आहे.
           शिर्डीत एक मात्र चांगली गोष्ट झालीय, ती म्हणजे या क्षेत्री प्रामाणिकपणे स्वतःहून काही काळ सेवा करणाऱ्या कार्यकर्त्यांसाठी संस्थानने एक योजना सुरू केलीय. नोकरवर्गाच्या सहाय्याला हे सेवक विना मोबदला काम करतात,  सगळीकडे लक्ष ठेवतात. या सेवेसाठी त्यांना पूर्व नोंदणी करावी लागते.
             माझ्या या पालखी यात्रेनंतर कितीतरी वेळा शिर्डीत जाणे झालेय  आणि यापुढेही होईल.  पण ‘ती’ पदयात्रा मला खुप स्मरणीय अनुभव देऊन गेलीय, त्याबद्दल मी श्रीसाईंचा ऋणी आहे.
           
                                                       ::::::::::::::::::::::::::::::