🌹आठवणीतली व्याख्याने🌹

                                                       " जगण्यातला आनंद ........"

         विवेकानंद व्याख्यानमालेतील यावेळी सर्वच श्रोत्यांना आवडलेले हे व्याख्यान असावे.मलाही या व्याख्यानाने चांगलेच प्रभावित केलेय.
         डॉ. निर्मलकुमार फडकुले हे प्रसिद्ध लेखक.जगणे,आयुष्यातील ताण-तणाव,सुख-दुःखं आणि मनाचा कमकुवतपणा घालवून माणसाने आनंदी कसे व्हावे हे सांगणारी त्यांची खुप पुस्तके आहेत.आपण ती अजून वाचलेली नसली तरी आज त्यांचे "जगण्यातला आनंद",या विषयावरील विचार प्रत्यक्ष ऐकायचेच,हे ठरवून व्याख्यानास आवर्जुन उपस्थित राहिलो.  
            माणसाने निराश होऊ नये,सतत आशावादी असावे.कारण, जग जरी क्षणभंगुर असले तरी त्यात विविधता आहे. प्रत्येक क्षणाचे वेगळेपण आहे.ते आपण सर्वांनी अनुभवायला हवेय.हे अवघड नाही,अर्थात अनुभव मात्र घ्यायला हवा.
            त्यांनी लहान मुलाचे उदाहरण दिले.लहान मुलाला खेळवणारा म्हातारा गृहस्थ ते रडणारे मुल बऱ्याच प्रयत्नाने हसते-फुलते करतो.त्याला आनंदी करण्यात आणि त्याच्या चेहेऱ्यावरचे हास्य पाहण्यात तो वृद्ध  स्वतःला धन्य मानतो.त्याला मुलाचे हसणे हवेय.हाच त्याचा खरा आनंद!
            एक कविता डॉ. निर्मलकुमार फडकुलेंनी श्रोत्यांसमोर गद्य  रूपात(rupat) ऐकवली.एक तरुण(tarun) जोडपे संवाद करताना म्हणते की,पंचवीस वर्षापूर्वीचा काळ अन आताचा, यात किती फरक पडलाय? पंचवीस वर्षांपूर्वीची आठवण काढताना तो तिला म्हणतो--त्यावेळची तुझी माझ्याकडे सल्लजपणे बघण्याची लकब आगळी होती.किती छान लाजायचीस त्या वेळी! तो चेहेरा,ते लाजणे, तो आनंदी भाव मला दाखव ना तुझ्या चेहेऱ्यावर! ती उत्तरते-आता देखील मी हसतेय की! पण  त्यावेळचे जमणार नाही मला हसणे.तो भाव कसा बरे जमेल मला? ती वेळच तशी होती.त्यावेळी तू देखील अधीर होतास,मला भेटायला. दोघंही आपण तरुण(tarun) होतो! एकमेकांबद्दल उत्कटता होती.
           पण आता पंचवीस वर्षे उलटून गेलीत.काळ गेलाय.पाणी वाहून गेलेय आता. आता तसे 'असणे',मला कसे बरे जमेल? आता तुला तरी 'त्या' नजरेने पाहाता येईल का माझ्याकडे, त्या पंचवीस वर्षापूर्वीसारखे ?
           भाषणात त्यांनी पुढे ज्वार्ज  वॉशिग्टनची एक गोष्ट सांगितली. तीन-चार मजूर एक गाडी हाकत असतात.ती एका ठिकाणी अडखळते. ती नीट मार्गावर आणायला त्यांना कठीण जाते. आणखी एकजण हवा असतो.इतक्यात त्यांच्यावर देखरेख करणारा सुपरवायझर तेथे येतो.त्यांना तो चापतो.'आटपा लवकर',म्हणतो.ते म्हणतात-'साहेब,आम्हा तिघांना हे जमणार नाही लवकर'. त्याच सुमारास एक व्यक्ती तेथे घोड्यावरून(varun) येते. तो वाटसरू(ru) त्यांची ही अडचण पाहातो आणि थांबतो. विचारतो-'अरे,तुम्हाला कसे बरे जमेल एवढे ओझे उचलणे ? आणखी एकजण हवाच.' जवळ उभ्या असलेल्या त्या साहेबाला म्हणतो-'आपण का यांना मदत करत नाही ? पटकन गाडी रस्त्यावर येईल की! हे ऐकल्यावर तो सुपरवायझर   वैतागतो.उसळून म्हणतो-'मी कोण आहे माहीत आहे कां ? मी ऑफिसर आहे.मी कशी मदत करू(ru)?  तेच करतील हे काम.'
           मग हा वाटसरू(vatsaru) घोड्यावरून(varun) उतरतो.त्या सुपरवायझरकडे जाऊन म्हणतो-'हे बघा साहेब,ठीक आहे आपले म्हणणे. पण मग मी जर यांना मदत केली तर आपली काही हरकत आहे कां ? त्यावर तो सुपरवायझर उत्तर  देतो- 'नाही,नाही,तुम्ही यांना मदत करू(karu) शकता.' मग हा त्या मजुरांना हातभार लावतो. ते गाडी रस्त्यावर नेऊन उभी करतात. त्या वाटसरू चे(vatsaruche) आभारही मानतात.त्यावर तो वाटसरू(vatsaru) त्यांना म्हणतो,'यात आभार मानण्यासारखे काही नाही.तुम्हाला मी थोडीशी मदत केली इतकेच.मलाही याचे खूप बरे वाटले.परत माझी मदत लागली तर आपण मला जरूर(jarur) बोलवा. मी त्या नदीच्या पलीकडे राहतो.तेथेच माझे घर आहे.माझे नांव ज्वार्ज वॉशिंग्टन. असे म्हणत तो घोड्यावर बसून निघू लागतो. ते नांव ऐकल्यावर त्या सुपरवायझरची बोबडी वळते.तो मग माफी मागतो......
             म्हणजेच त्या मोठ्या माणसाने सर्वसामान्य माणसांना मदत करण्यात आनंद मानला. कशात भेद नाही मानला. आपणही तसेच वागूया.निराशाही नेहेमीचीच असते आपल्या सभोवती. पण ती झटकून आनंद मिळवायला काही मोठे कष्ट करावे लागत नाहीत.तो सहजसाध्य आहे. पण तुमची तशी दृष्टी हवी. तुम्ही एखाद्या व्यक्तीवर श्रद्धा(shradda) ठेवा.संस्थेवर ठेवा.राष्ट्ावर ठेवा,आणि कार्यरत राहून आनंदमार्गी व्हा !
            व्यावहारिक जीवन साऱ्यांचेच असते.ते नेहेमी काट्याकुट्यानी भरलेले असते.पण त्यातील फुले वेचणे आणि फुलांमधील सुगंध शोधणे हे आपले आनंद मिळविण्याचे मोठे साधन आहे,हे लक्षात ठेवा. व्यावहारिक जीवनात आपण समाधानी कधीच राहात नाही.आपल्या साऱ्या इच्छा केव्हाच पूर्ण होत नाहीत.पण याचा अर्थ असा नव्हे की आपण निराश व्हावे,हताश व्हावे. तर, यातही आनंद कोणता ते पाहायला शिकले पाहिजे.वेचलेल्या फुलांतून मिळणाऱ्या सुगंधाने आपण मोहित व्हायला हवेय.यापेक्षा वेगळा आनंद तो कोणता ?
            भारताच्या स्वातंत्र लढ्यात अनेकजण फाशी गेले आहेत.लौकिकार्थाने सारे म्हणतील की,त्यांचे जीवन बरबाद झाले.त्यांनी स्वतःचा जीव धोक्यात आणला देशासाठी,आणि स्वतःला संपवले !
            मी तसे म्हणणार नाही.ते खरेच मेलेले नाहीत.ते खरे जगलेत.त्यांनी जगण्याचा 'खरा' आनंद उपभोगलाय.
          तेव्हा तुम्ही साऱ्यांनी सतत आनंदी राहा.आनंदी म्हणजे व्यावहारिक आनंदी नव्हे ! उदाहरणार्थ-स्वतःला पगारवाढ मिळाली,स्वतःची पेन्शन वाढली की,वाढणारा आनंद !
           तर,वेगवेगळ्या अनुभूती घ्या. मजेत फिरत राहा.खरी दृष्टी वापरून(vaparun) जगा.त्याग करा दुसऱ्यासाठी. चांगले काम करा.कार्यमग्न राहा.विकृतीमध्ये न जाता प्रकृतीकडे जा.
           आनंद ज्ञान मिळविण्यात आहे.आनंद दुसऱ्याला हसविण्यात आहे.लहान मुलांचे रडणे थांबविण्यात आहे. फिरण्यातच नव्हे तर सुगंध घेण्यात आहे.रडण्यातही आहे ! देण्यात आहे.घेण्यात आहे. खेळण्यात आहे.एवढेच नव्हे तर तो अभ्यासण्यात आहे.मरण्यात आहे.संकटात असतानादेखील आनंद आहे.प्रेमात आहेच.पण विरहातही आहे.भक्तीत आहे.गाण्यांत  आहे. वाचनात आहे.लिहिण्यात आहे. दुसऱ्याची सेवा करण्यांत आहे.....
          डॉ. निर्मलकुमार फडकुलेंचे समारोपाचे हे बहुमोल शब्द आपण जपून ठेवायला हवेत.मात्र एवढया एका व्याखानामुळे आपल्यात काय कोणातही, या व्यवहारी जगात सदैव आनंद निर्माण करण्याची उर्मी टिकणे खूप कठीण आहे.
          त्यामुळे या प्रसिद्ध  लेखकाची पुस्तके आपण संग्रही ठेवून ती वाचायला हवीत.लाभ निश्चित होईल, आपले हे जगणे आणखी आनंदमयी होईल.....

                                                           ..................................................