💐मनभावन कविता,अन गाणी💐

             या क्षणी आठवण होतीय ती शब्दप्रभु कविवर्य मंगेश पाडगावकर यांची. त्यांचा "सलाम"हा काव्यसंग्रह १९७८ मध्ये प्रसिद्ध  झाला. "सलाम" मध्ये पाडगावकरांनी, सन १९७५मध्ये देशात लादल्या गेलेल्या आणीबाणीच्या वातावरणात प्रतिक्रिया म्हणून काही कविता लिहिल्यात. त्यात कविवर्य शब्दसामर्थ्याचे महत्व सांगतात----
              "शब्द हे माझ्या कवितेचे माध्यम आहे. मी शब्दाब्रह्माचा उपासक आहे. या शब्दाचे रहस्य मी शोधतो आहे.

        💐शब्द, जिवंत शब्द,
            भिजले पंख फडफडवणाऱ्या
            पाखरांसारखे शब्द,
            अन्यायाच्या पहाडाच्या
            ठिकऱ्या ठिकऱ्या करणारे
            सुरुंगासारखे(surung) शब्द,
            ओल्या मातीच्या वासाचे शब्द,
            प्रकाशाने झळाळणारे शब्द,
            अंध सत्तेचा थरकाप उडवणारे शब्द,
            गांधी आणि मार्टिन ल्युथर किंग
            यांच्या छातीतली जखम व्यक्त करणारे शब्द,
            म्हाताऱ्या आजीसारखे अनुभवी, शहाणे शब्द,
            अपार निःशब्दतेशी एकाकार होणारे शब्द....

अनुभवाच्या प्रत्येक वळणावर अनेक रुपांनी(rupani) हे शब्द मला भेटत असतात.
            बापाने आपल्या चार तरूण(tarun) मुलांना विचारले,"तुम्हाला कोण व्हायचे आहे ?" पहिला म्हणाला, मी सेनाधिकारी होणार. दुसरा म्हणाला, मी कारखानदार होणार.तिसरा म्हणाला, मी वकील होणार. चवथा मुलगा गप्पच होता--आपल्याच तंद्रीत असल्यासारखा. त्याला तंद्रीतून जागा करुन(karun) बापाने पुन्हा विचारले,"अरे,तुला कोण व्हायचे आहे ?"तेव्हा तो मुलगा हसून म्हणाला,"मला... मला... समजून घ्यायचे आहे."बापाने त्रासिक स्वरात विचारले,"समजून? काय समजून घ्यायचे आहे ?"   तो मुलगा म्हणाला,"मला माणूस समजून घ्यायचा आहे. माणूस दुःखी होतो म्हणजे काय ? तो मोहात पडतो म्हणजे काय ? ज्या यशाच्या मागे तो छाती फुटेपर्यंत धावत असतो त्या यशाचा नेमका अर्थ काय ? माणूस एकाकी का होतो ?मृत्यूचा अर्थ काय ?हे सारे मला समजून घ्यायचे आहे."
             माझी कविता कशासाठी या प्रश्नाचे उत्तर त्या चवथ्या मुलाच्या उत्तरापेक्षा वेगळे नाही.मला माणूस समजून घ्यायचा आहे आणि माणसावर प्रेम करीत माणसाचे गाणे मला गायचे आहे."....

               साधी,सोपी कविता.............मंगेश पाडगावकर,

         💐अगदी आपली साधी,सोपी कविता:
             बाळबोध घराण्यातल्या वळणासारखी सरळ,
             कुणाच्या अध्यात नाही,
             कुणाच्या मध्यात नाही,
             नाकासमोर वास न घेता चालणारी,
             डोकीवर पदर घेऊन बोलणारी,
             डोके असले पाहिजे
                 पदर घेण्यासाठी,
                 पदर भेटला पाहिजे.
                 डोके आहे म्हणून,
                 अशी ही घराणेदार, नम्र,
                 साधी,सोपी कविता.

                 अशी माझी साधी,सोपी,सरळ कविता
                 तोंड बांधलेत तरी स्वस्थ आहे
                 कारण तुम्हाला हवी तीच तिला शिस्त आहे,
                 पण तुम्ही म्हणाल तर
                 तोंड खोलते बरे,
                 तुम्हाला हवे तेच
                 ती बोलते बरे,
                 अशी बोलते छान
                 की पोपटाने घालावी खाली मान.
                 तुम्ही म्हणा आगेकूच :
                 ही म्हणते आगेकूच,
                 तुम्ही म्हणा आबादीआबाद :
                 ही म्हणते आबादीआबाद,
                 तुमच्या इशाऱ्यावरच तिची भिस्त आहे
                 कारण मुख्य म्हणजे तिला शिस्त आहे.

                 माझी साधी,सोपी, सरळ  कविता
                 कुणाविषयीच रागाने तिरके बोलत नाही,
                 सर्वांची सोय पहाते,
                 कुणीही वाचावी,
                 कुणीही छापावी,
                 कुणीही तपासावी,
                 कुठेही कापावी,
                 कापले तरी हूं नाही,
                 छाटली तरी चू नाही,
                 कारण ती आहे
                साधी,सोपी,सरळ कविता
                जिला काही घडवायचे नाही,
                जिला काही दडवायचे नाही.

                साध्या, सोप्या कवितेत या
                साधी,सोपी गोष्ट आहे :
                एक होता ससा
                ढगासारखा शुभ्र,
                कापसासारखा मऊ,
                त्याला खुप आवडायचा
                कोवळ्या गवताचा हिरवा खाऊ,
                खाऊसुद्दा थोडाच खाई,
                सुखाने झोपी जाई....
              साध्या,सोप्या कवितेतली
              गोष्ट आधी,सोपी
              जिच्यात ससा गेला झोपी,
              ससा किती शहाणा :
              जागेपणाचा करीत नव्हता बहाणा,
             
              गोष्टीत प्रतीक नाही,
              गोष्ट तिरकी नाही,
              कुणाचीच फिरकी नाही,
              प्रतीक म्हणजे डोक्याला त्रास,
              फिरकी म्हणजे फुकटचा फास :
              लिहिणाऱ्याला फास,
              छापणाऱ्याला फास,

              साध्या, सोप्या कवितेत या
              पण तसे काहीच नाही,
              कोणालाच त्रास नाही,
              कोणालाच फास नाही,
              खालून वाचा,
              वरून(varun) वाचा,
              उजवीकडून वाचा,
              डावीकडून वाचा,
              कुठूनही वाचली तरी एकच,
              कापणार तर कापा,
              खालून,वरून(varun),मधून कापा :
              जेवढी उरेल तेवढी छापा,
              जो कापील त्याचे भले,
              जो छापील त्याचे भले,
              जो न छापील त्याचे भले,
              जो वाचील त्याचे भले,
              जो न वाचील त्याचे भले...

              अशी माझी कविता साधेपणा जपते
              आणि वाचूनही किती लवकर संपते.
                     ......................................