💐💐वाचन छंद💐💐

                आज तुमच्याशी ज्या पुस्तकाविषयी संवाद साधणार आहे, ते एक वेगळ्या धाटणीचे पुस्तक आहे. ‘ गुड मॉर्निंग’ हे त्या पुस्तकाचे नाव. पुस्तकाचे लेखक आहेत प्रशांत शांताराम देशमुख.

                रोजच्या दिवसाचा प्रारंभ चांगला व्हावा, अशी मनोमन शुभेछा देऊन वाचकाला उत्साहित करणारे हे छोटेखानी पुस्तक आहे. वाचकांशी दोस्ती करीत, सु-विचार सांगत आणि इतिहासाचे दाखले देत, त्यांनी जगावे कसे हे लेखक सांगतात. या पुस्तकात इतिहास येतो, धर्म येतो, कधी अध्यात्म येते, तर कधी काव्य !

💐गुड मॉर्निंग💐

           लोकमान्य टिळक कसे स्पष्टवक्ते होते  त्याची  छोटी गोष्ट लेखकाने पुस्तकात दिलीय, ‘टिळकांचा मूलगा मॅट्रिक झाला. त्याने वडिलांना पत्र लिहिले. ‘मी पुढे  काय करू ?’, टिळक म्हणाले, ‘तुझं तू ठरव. चांभार व्हायचे असेल, तर चांभार हो. चांभार झाल्यावर जो जोडा बनवशील, तो इतका उत्कृष्ट असला पाहिजे की लोकांनी म्हटलं पाहिजे, जोडा घ्यायचा तो टिळकांच्या पोराकडूनच !’

               स्वामी विवेकानंदांची स्मरणशक्ती किती विलक्षण होती याचे उदाहरण लेखक देतात, ‘ग्रंथालयातील पुस्तके वाचण्याचा झपाटा पाहून तेथील ग्रंथपाल आश्चर्यचकीत व्हायचा. त्याला उत्तर देताना स्वामी विवेकानंद म्हणायचे, ‘वाचण्यासाठी आवश्यक आहे एकाग्रता. एकाग्रतेसाठी आवश्यक आहे ते ध्यान. हे उदाहरण देऊन लेखक सांगतात, ‘ध्यान हे माणसाचं चार्जिंग आहे. ध्यानामुळे क्रोधावर नियंत्रण मिळवता येते. माणूस आतून शांत होतो. त्रास देणाऱ्यांवर रागावण्यापेक्षा एखाद्या लहान मुलाने दिलेल्या त्रासाकडे ज्या आनंदी वृत्तीने आपण पाहतो, तसे पाहता येते. निर्णय शक्ती अचूक होते. जीवनात ढासळण्याचा, कोलमडण्याचा,  पाय घसरण्याचा प्रसंग आला तर ध्यानाची साधनाच आपल्याला तारून नेते. आत्यंतिक तणाव आला तरी माणूस डगमगत नाही. तो स्वतःचा ध्यान कालावधी वाढवेल. ध्यानामुळे दुःखाकडे तटस्थपणे पाहण्याची क्षमता येते. कार्यक्षमता वाढते.  माणूस उत्साहीही राहातो. त्याची प्रतिमा जास्त वेळ जागृत राहते. कलावंत, विचारवंतांच्या प्रतिभेला बहर येतो. विचार व्यापक होतात.’

               या पुस्तकात ठिकठिकाणी काव्यमय शब्द आहेत. ते वाचताना मन प्रसन्न होते. ‘जीवन म्हणजे जीव लावुनी ऐकायची मैफल मोठी, सुर स्वतःला असो वा नसो ‘वाहव्वा’ यावे ओठी.’

               मध्येच कवी दत्ता हलसगीकर यांच्या कवितेच्या ओळी आपल्याला भेटतात –

                             ‘आभाळाएवढी ज्यांची ऊंची

                              त्यांनी थोडेसे खाली यावे

                              मातीत ज्यांचे जन्म मळले

                             त्यांना उचलून वरती घ्यावे.’

                एके ठिकाणी त्यांनी लिहीलेय,

                  ‘कमरेवरचे हात सोडूनी

                  आभाळाला लाव तू

                  ढगाला थोडे हलवून

                  भिजव माझा गाव तू.’

                कुर्निश या उर्दू शब्दाचा अर्थ या पुस्तकातआहे,--‘जमिनीला कपाळ टेकवून जमिनीचे चुंबन घेणे.’

                महाभारतातील युद्ध प्रसंगात कौरवांच्या बाजूने लढलेल्या महारथी कर्णाच्या रथाचे सारथ्य करणारा शल्य कर्णाला नेहेमी शंका काढून खच्ची करायचा. या उलट पांडवांच्या वतीने लढणाऱ्या अर्जुनाच्या रथाचे सारथ्य करणारा श्रीकृष्ण होता. त्याने युद्ध स्थळी विचलित झालेल्या अर्जुनाला भगवदगीता ऐकवली.

                मराठमोळ्या मावळ्यांनी श्रीशिवरायांच्या प्रेरणेने उभे केलेल्या स्वराज्य-काळातील मोजक्याच पण महत्त्वाच्या घटना या पुस्तकात दिल्या आहेत —

               रायगड किल्ला महाराजांनी हीरोजी इंदुलकरांकडून बांधून घेतला. गडाचे काम पूर्ण झाल्यानंतर महाराज स्वतः  गडावर आले, सर्वत्र फिरले. ते खुश झाले व इंदुलकरांना म्हणाले, ‘देखणा किल्ला बांधलात तुम्ही. बोला, काय हवेय ?’ हिरोजी म्हणाले, ‘श्रीजगदीश्वर मंदिराच्या पायरीवर माझे नाव द्या, बाकी काही नको. आपण रोज देवदर्शनाला येता, तेव्हा आपला पाय माझं नाव असलेल्या पायरीवर पडेल, तेव्हा मला वाटेल की माझ्या मस्तकी राजांचा चरण स्पर्श होतोय. भाग्यवान बनेन मी.’  त्याप्रमाणे  रायगडावर हिरोजी इंदुलकर यांच्या नावाची पायरी बसविण्यात आली. ती आजही गडावर बघता येते.

             सिंधुदुर्ग किल्ल्याच्या बांधणी काळाची व झालेल्या खर्चाची या पुस्तकात संक्षिप्त माहिती दिली आहे. १६६४ मध्ये शिवाजी राजांनी सुरत लुटले. ती लूट सिंधुदुर्ग बांधायला वापरली. ऑक्टोबरमध्ये कुडाळवर हल्ला केला, तेव्हा राजांना मालवणच्या नैहृत्येला  एक बेट दिसले. त्याचे नाव कुरटे बेट. त्यांनी नीट पाहणी केली व तेथे जंजिरा वसवावा(म्हणजे जलदुर्ग) असा निर्णय घेतला. मुहूर्ताचा चिरा २५ नोव्हेंबर १६६४ रोजी स्वतः राजांनी बसवला. या जलादुर्गाचे काम जवळपास तीन वर्षे चालले. पाच खंडी उकळते शिसे किल्ला बांधणीच्या पायात ओतण्यात आले. किल्ल्यावरील तटबंदीचे दगड फोंडा आणि आंबोली घाटातून आणण्यात आले. २९ मार्च १६६७ या दिवशी सिंधुदुर्गचे बांधकाम पूर्ण झाले. विशेष म्हणजे मधल्या काळात महाराज आग्र्याला कैदेत होते ! जिजाऊंच्या हाती राज्य कारभार होता. सिंधुदुर्ग किल्ल्यावर प्रवेशद्वारी नगारखान्याशेजारी दोन घुमट्या आहेत. खालच्या घुमटीत राजांच्या डाव्या पायाचा ठसा व वरच्या घुमटीत उजव्या हाताचा ठसा आहे.

              छत्रपती संभाजी महाराजांचा पराक्रम आणि दुःखद शेवटाची  कहाणी पुस्तकात वाचावयास मिळते. संभाजी राजांच्या पत्नी येसूबाई या दाभोळच्या पिलाजीराव शिर्क्यांच्या कन्या होत्या व राजकुंवर या पिलाजीरावांच्या सुनबाई.

              संभाजी राजे वयाच्या अवघ्या तेविसाव्या वर्षी मोगलांशी लढत होते. औरंगजेबास त्यांनी जेरीस आणले.  अखेर औरंगजेब वैतागला. एकदा त्याने  डोक्यावरचा किमांश रागाने खाली आपटला व प्रतिज्ञा केली की, ‘या काफर संभाजीला पकडत नाही, तोपर्यंत मी डोक्यावर किमांश घालणार नाही.’ त्याने जंग जंग पछाडत संभाजी महाराजांचा शोध घेतला. शेवटी संभाजी महाराजांना पेडगावच्या बहादूरगडला कैद करून आणले. अतिशय हाल करुन कपटी औरंगजेबाने संभाजीराजांना ठार मारले.

             माणसाच्या देवावरील श्रद्धेची महत्वाची गोष्ट पुस्तकात आपण वाचतो – ‘एका गावात पाऊस पडत नाही. कोरडा दुष्काळ पडतो. लोक देवाला साकडं घालायचे ठरवतात. सारे गावाबाहेर एकत्र जमतात. तेव्हढ्यात आकाशवाणी होऊन देव प्रकट होतो. तो  गावकऱ्यांना विचारतो, ‘तुमची सगळ्यांची माझ्यावर श्रध्दा आहे ना ?’ सगळे ‘हो’ म्हणतात. देवाला त्यांचे म्हणणे पटत नाही. तो म्हणतो, ‘येथे जमलेल्यांपैकी एका छोटया मुलाचीच माझ्यावर श्रध्दा आहे.’ लोक चक्रावतात. ते देवाला प्रतिप्रश्न करतात, देव त्यांना उत्तर देतो, ‘तो लहान मुलगा बघा. तो छत्री घेऊन  आलाय. त्याला एकट्यालाच वाटतेय की पाऊस पडेल म्हणून.’

            माणसाने नेहेमी कसे राहावे याचा चांगला बोध लेखक देतात. त्यांचे म्हणणे आहे, ‘चेहरा हा पाहण्यासाठी असतो. तोंड हे लपविण्यासाठी असते आणि थोबाड हे फोडण्यासाठी असते, तेव्हा चेहरा हसरा ठेवावा.’

            आपलं जगणं सुंदर करायचं असेल, तर आपलं जीवन चिंतामुक्त ठेवलं पाहिजे. चिता व चिंता या दोन शब्दांत फक्त अनुस्वराचा फरक आहे. चिता माणसाला मेल्यानंतर जाळते, चिंता जिवंतपणी जाळते.

            लेखक सतत सू- विचार देत वाचकाचे प्रबोधन करीत आहेत, उदा. ‘माणसाने बोलण्यात नेहेमी ‘मी’ पेक्षा ‘आपण’ हा शब्द वापरावा. ’ग्रंथ हेच आपले गुरू असतात. गोंधळलेल्या अवस्थेत तेच आपल्याला बाहेर काढू शकतात.’ ‘विष पचविता आलं आणि अमृत सढळ हाताने वाटता आलं तर ?’, ‘चार चोर एकत्र आले तर मोठा दरोडा कसा टाकायचा ते ठरवतील. पण चार सज्जन एकत्र आले तर समाजोपयोगी काम करतील.’

            मध्येच लेखक  व्याख्यानं देणारा वक्ता किती महत्त्वाचा असतो याची माहिती देतात. पुणे-जुन्नर भागात घोडेगाव येथे  गायत्री व्याख्यानमाला आयोजित केली जाते.  त्या गावात वेशीपासुन ते व्यासपीठापर्यंत वक्त्याची मिरवणूक काढतात.   

           चुका दाखविणारे आणि कौतुक करणारे, या दोघांना लेखक सल्ला देतात, ‘कौतुक हे चार चौघांच्यात करावे. चुका होतील तेव्हा त्या चुका एकांतात सांगाव्यात.’

            संतश्रेष्ठ ज्ञानदेवांच्या पसायदानाला लेखक विश्वव्यापी करतात. ते म्हणतात, ‘एकट्यासाठी मागितली जाते त्याला भीक म्हणतात. कुटुंबासाठी मागितली जाते त्याला भिक्षा म्हणतात. समाजासाठी मागितले जाते त्याला दान म्हणतात आणि विश्वासाठी मागितले जाते त्याला पसायदान म्हणतात.’

           आयुष्याच्या अखेरीस प्रत्येकाला स्मशान वाट धरावी लागते, हे सांगताना लेखकाने मार्मिक भाष्य केले आहे.  ‘स्मशानाच्या बाहेर हिंदीत लिहिलेले असते,

              ‘मंजिल तो तेरी यही थी

               बस जिंदगी गुजर गई आते आते.

               क्या मिला तुझे इस दुनिया से ?

               अपनोनेही जला दिया तुझे जाते जाते.’

            निसर्ग माणसाचे आयुष्य रोज सुखी करत असतो. मात्र त्यासाठी ते सुख  आपण निसर्गाच्या सानिध्यात क्षणोक्षणी अनुभवायला हवेय. रोज दिसणारा सूर्योदय महिन्यातून एकदा तरी बघावा, टिपूर चांदण्या पाहणे हे देखील निसर्गसुखच आहे.

            ‘गुड मॉर्निंग’ पुस्तकाच्या पानापानांवर असे सुविचार, बोध वचने आणि विशेष घटना वाचायला मिळतात. त्या मांडण्यात काहीसा विस्कळीतपणा असला तरी वाचकाचा रसभंग होत नाही, उलट त्यातील विचार वाचकाला प्रेरणा देत उल्हसित करतात.

 

                                                               -------------