💐💐चला कोकणात💐💐

             निसर्ग आणि कोकण यांचे अतूट नाते आहे.  नदी, नाले, ओढे, राने-वने यांनी वेढलेला, हिरवाईने नटलेला कोकणप्रांत कोणाही निसर्गप्रेमी व्यक्तीला भुरळ घालणारा आहे. कोकणचा विस्तीर्ण सागरकिनारा व शांत जलसागर एकांतप्रिय माणसाचे निवांतक्षण सार्थकी लावेल असा आहे.

                   या रम्य कोकणात प्राचीन देवालये, गुंफा, तळी यांची नुसती मांदियाळी आहे. स्वराज संस्थापक छत्रपती शिवाजी महाराजांनी कोकणप्रांताचे महत्व ओळखले होते. सागरी हद्दीचे संरक्षण करण्यासाठी त्यांनी सिंधुदुर्गाची खास निर्मिती केली. शिवाय, शिवकालात महत्वाचे ठरलेले विजयदुर्ग, देवगड, दुर्गम रायगड, रत्नदुर्ग, भैरवगड, असे कितीतरी किल्ले कोकणात आजही भक्कमपणे उभे आहेत.

                 या सर्वांगसुंदर कोकणात वसलेले रत्नागिरी जिल्ह्यातील महत्वाचे ठिकाण म्हणजे चिपळूण. मुंबई गोवा हायवेवर गाडीने प्रवास करताना परशुरामघाटाची उतरण संपली की चिपळूण दिसू लागते. रेल्वे मार्गाने प्रवास केला तर मुंबई पुण्याहुन चिपळूणला यायला चार-पाच तास पुरेसे ठरतात.

                 या सुंदर परिसराचा थोडक्यात परिचय येथे करून देत आहे………..

💐मनोहर नगरी : चिपळूण💐

                   चिपळूण माझे जन्मगाव. अगदी लहानपणी तेथल्या शाळेत एक वर्ष शिक्षणही घेतले आहे. आज मुंबईकर झालो असलो तरी वर्षातून चार-सहा खेपा गावी होतात. तेथील वास्तव्यात मला खूप मनःशांती मिळते. परतीचा दिवस उजाडला की तेथून पावले निघत नाहीत.

                   असे सुंदर गाव असले तरी आमचे घर शहरात आहे. आसपास बिलकुल हिरवाई, डोंगर, झाडी नाही, गजबजलेली वस्ती आणि दाटीवाटीने बांधलेली सिमेंटची पक्की घरे मात्र आहेत. जुन्या बांधणीची कौलारू, माडीची घरे इथे क्वचित दिसतात.

                   पूर्वी मोठ्या गाड्या व्यवस्थित जाये करतील असा प्रशस्त रस्ता आमच्या आळीत होता. आज मात्र  एक ट्रक आला तरी घरासमोर वाहतूक कोंडी होते ! चिपळूण शहरात अशीच स्थिती आहे. बाजारच्या रस्त्यात सगळी वाहने व वाटसरूही जीव मुठीत घेऊन चालतात ! शहरात आठवडा बाजार नाही म्हणून ठीक आहे.

                    हे तालुक्याचे ठिकाण असून प्रशस्त शहर आहे. याच्या पूर्वेला कराड, उत्तरेला परशुराम घाट, पश्चिमेला गुहागर व दक्षिणेकडे कामठे घाट-सावर्डे आहे.

                   सखल भागात वसलेल्या चिपळूण शहराला वर्ष-दोनवर्षानी पुराशी सामना करावा लागतो.  वाशिष्ठी ही मोठी नदी व तीची उपनदी शिवनदी, या वस्तीच्या निकट वाहतात. शिवाय, कोयना जलविद्युत प्रकल्पाचे पाणी नदीत वेळोवेळी सोडण्यात येते. पावसात पूरपरिस्थिती निर्माण होते तेव्हा सगळे चिपळूणवासी हवालदिल होतात. महापुरात सारी वस्ती व रस्ते पाण्याने वेढले जातात ! याशिवाय, कोयनेचा जलविद्युत प्रकल्प शिरगाव-पोफळी भागात कार्यरत आहे. या प्रकल्पाचे पाणी नंतर वाशिष्ठी  येऊन मिळते व पुढे दाभोळच्या खाडीत विलीन होते. २२-२३ जुलै २०२१ च्या जलआपत्तीचा मोठा फटका चिपळूणकरांना बसलाय.

                   देवस्थानांच्या बाबतीत चिपळूण भाग्यवान आहे. ग्रामदैवत कालभैरव, श्रीगांधारेश्वर, मिरझोळी-शिरगाव-विंध्यवासनी-करंजेश्वरी-तुरंबव येथील ‘देवीस्थाने’ आणि ऊक्ताड येथील गणपती, या तीर्थक्षेत्री वर्षभर भाविकांची वर्दळ असते. चिपळूण हे उत्सव व परंपरा जपणारे उत्साही गाव आहे. इथे सर्व समाज बांधव गरीब, श्रमिक, धनाढ्य, अशिक्षित- उच्च शिक्षित असा भेदभाव न करता वार्षिक उत्सवात सहभाग घेतात. याची प्रचिती घ्यायची असेल तर होळी पौर्णिमेला मध्यरात्री जुन्या भैरी देवस्थानसमोर होळीच्या माळावर जमलेल्या ग्रामस्थांचा उत्साह पहायला या, किंवा दरवर्षी नवरात्रात देवतांच्या दर्शनाला लोटणारी गर्दी बघायला या.

                   चिपळूण हे विध्यार्थी, वाचक व साहित्यप्रेमींचे प्रेरणास्थान आहे. दातार कॉलेज, युनायटेड इंग्लिश   स्कूल, बांदल हायस्कूल, आयटीआय, मंदार टेक्निकल एज्युकेशन सोसायटी, पुण्यातील शिक्षण प्रसारक मंडळाची शाळा, ख्रिस्तज्योती मिशनरी शाळा,  सावर्डे येथील सह्याद्री शिक्षण संस्था, या विद्यादान करणाऱ्या संकुलांत जिल्ह्यातील हजारो विध्यार्थी शिकले आहेत व शिकत आहेत.

                   लोकमान्य टिळक स्मारक वाचनालय ही येथली जुनी जाणती संस्था, तर वन्यजीवांत दुर्मिळ असलेले खवले मांजर, पाकोळी, सागरी कासवांचे प्रजनन-संवर्धन करणारी भाऊ काटदरे यांची सुप्रसिद्ध सहयाद्री निसर्गमित्र संस्थाही चिपळूणमध्ये कार्य करीत आहे.

                    कलाक्षेत्र, राजकारण, समाजकारण, सांस्कृतिक, त्याचप्रमाणे इतिहासाचा चांगला वारसा चिपळूणला लाभला आहे. नाट्यप्रेमींसाठी इंदिरा गांधी सांस्कृतिक केंद्र हे थिएटर मार्कंडी भागात असून येथे विविध नाटके, वाद्यवृंद तसेच लोककला कार्यक्रम पाहायला प्रेक्षकांची गर्दी लोटते. चित्रपटप्रेमींची भूक भागविणारे जुने पद्मा टॉकीज आता राहिलेले नाही, पण त्याजागी एक आधुनिक थिएटर रसिकांसाठी सुसज्ज आहे.

                   चिपळूणहुन सावर्डे गाव गोव्याचे दिशेने तासाभराच्या अंतरावर आहे. तेथे डेरवण भागात ‘वालावलकर विश्वस्त संस्था कार्यरत आहे. संस्थेचे सार्वजनिक हॉस्पिटल, ग्रामविकास उपक्रम आणि सामाजिक कार्य राज्यभरात परिचित आहे.

                    चिपळूण व जवळपासच्या परिसरात वेगाने शहरीकरण होत असल्यामुळे हिरवा निसर्ग आणि डोंगर-दऱ्या थोडे संकुचित झाले आहेत. असे असूनही जवळपासच्या खेडयातून भात-नाचणी शेती, इतर धान्ये व फळ-भाज्यांची लागवड अद्याप टिकून राहिली आहे. दरवर्षी उन्हाळ्यात रत्नागिरी हापूस, पायरी, रायवळ आंबे, फणस, कोकम, करवंदे, जांभूळ अशा फळांची विक्री उलाढाल मोठ्या प्रमाणात होत असते.

                      चिपळूणच्या नजीक गोवळकोट म्हणजेच गोविंदगड किल्ला आहे. या किल्ल्याच्या एका बाजुला करंजेश्वरी मंदिर आहे. हा चढायला अतिशय सोपा आहे. गाडीरस्ता असलेल्या या छोटेखानी किल्ल्यावर रेडजाई देवीचे छोटे देऊळ, जुन्या तोफांची रांग, पडझड झालेले बुरुज, तटबंदी व दरवाजे यांचे अवशेष बघायला मिळतात. जलशुद्धीकरण करणारी  मोठी टाकीदेखील किल्ल्यावर आहे. वरून दूरवर दिसणारी वाशिष्ठी नदी, कोकण रेल्वे आणि हिरवीगार डोंगररांग मनोहर वाटते.

                      चिपळूणमध्ये खवय्येगिरीसुद्दा आहे बरं का ! काणे बंधू यांची स्वच्छ उपहारगृहे व भोजनालय पूर्वीपासून येथे व्यवसाय करीत आहेत. शाकाहारी सर्व प्रकारचे खाद्यपदार्थ तेथे मिळतात. इतरही चांगली हॉटेल्स शहरात आहेत, त्यांचा खानप्रेमी चांगला लाभ घेतात.

                      परशुराम घाटाच्या निकट वसलेले, लोकमान्य टिळकांच्या वडिलांची कर्मभूमी ठरलेले, प्रसिद्ध सिने-नाट्य कलावंत काशिनाथ घाणेकर, लोकसभेच्या माजी सभापती सुमित्राताई महाजन, साने गुरुजी, आदी दिग्गजांचे वास्तव्य अनुभवलेले कोकणातील चिपळूण तुम्ही अवश्य पहायला या, ते तुम्हाला नक्कीच आवडेल………...

 

                                                           :::::::::::::::::::::::::::