💐💐आठवणीतील व्याख्याने💐💐

             व्याख्याने ऐकण्याचा आनंद मी वेळोवेळी घेतला आहे. त्यातून मिळालेले ‘विचारधन’ मला आयुष्यभरासाठी उपयोगी ठरलेय. त्याविषयी याच ब्लॉगसाईटवर वेळोवेळी लिहिले आहे.

                आज तीन वेगवेगळ्या वक्त्यांची आठवण व त्यांच्या विचारांचे मला झालेले आकलन, याविषयी मला  सांगायचे आहे. एका स्मरणीय व्याख्यानाच्या ऑडीओ कॅसेटची माहितीही द्यायची आहे…….…

💐चित्रे, शेळके, कुवळेकर, इत्यादी.........💐

                प्रसिद्ध कवी दिलीप पुरुषोत्तम चित्रे यांचे ‘संत तुकाराम: मराठी कवितेचे केंद्रस्थान’ या विषयावर मुंबईतील रुईया कॉलेजमध्ये व्याख्यान होते. ही चिपळूणकर स्मृती व्याख्यानमाला  होती.

                 चित्रे यांनी संत तुकारामांचे साहित्य विश्व आणि इतर संतांच्या साहित्य रचनेचा सखोल अभ्यास केला आहे. आताच्या कविता व संतांनी पूर्वी केलेल्या काव्यात्मक रचना यांची माहिती त्यांनी रसाळ शब्दांत श्रोत्यांना ऐकवली.

                 ‘ मराठीतील आध्यकवी संत ज्ञानेश्वर असले, तरी आज महाराष्ट्रात सर्वमान्य वाङमयीन संत म्हणून तुकाराम पूजनीय मानले जातात. त्यांनी रचलेले अभंग एक श्रेष्ठ संतवाड्मय आहे. त्यात सर्व विषय आले आहेत. आस्तिकता, निरीश्वरवाद, सभोवतालचा समाज, अगदी जेवणाच्या तत्कालीन पद्धती, शेतीतंत्र, राग, लोभ, सु-विचार, अध्यात्म, वगैरे साऱ्या गोष्टी बोली भाषेत त्यांनी टिपल्या आहेत.’

                 ‘ अर्थात सतराव्या शतकातल्या संतांची आठवण आजकालच्या समीक्षकांना कमीपणाची वाटते. काही  समीक्षक आणि काव्य करणारे साहित्यिक तुकारामांबद्दल लिहिणे कमीपणाचे समजतात. ज्या चिपळूणकरांच्या स्मृतीची ही व्याख्यानमाला आहे, त्या विष्णुशास्त्री चिपळूणकरांनी त्याकाळी तुकारामांच्या अभंगांचा केलेला अनुवाद ब्रिटिशांना रुचला नव्हता. कुचेष्टेने त्याचे स्वागत झाले.’

                  तुकाराम, जनाबाई, नामदेव, ज्ञानेश्वर, एकनाथ, अशा थोर संतांच्या साहित्यसंपदेची उद्बोधक माहिती चित्र्यांनी दिली. मात्र तुकारामांचे वाङमयीन कार्य या सर्वजणांत उजवे असल्याचे त्यांनी स्पष्ट केले.

                   व्याख्यान विषय संपल्यावर चित्रे यांनी श्रोत्यांशी मोकळा संवाद साधला. ते रुईया कॉलेजचे जुने विद्यार्थी. १९५९ साली त्यांनी पदवी घेतली. येथे आल्याबद्दल व अधिकारवाणीने बोलण्याची संधी दिल्याबद्दल त्यांनी मनापासून आनंद व्यक्त केला. उपप्राचार्य इंद्रसेन जयकर त्यांचे दोस्त. तेही बोलले. प्राचार्य साने सरसुद्दा बोलले. चित्र्यांनी आपल्या भाषणात कॉलेजचा विद्यार्थी असताना केलेल्या वाङमयीन व अनुवादाच्या कामांची  माहितीही दिली.  

                        ********

                      एका स्नेहयामार्फत मिळालेल्या तीन महत्वाच्या ‘व्याख्यान कॅसेट्स’ पूर्वी ऐकायला मिळाल्या. त्याविषयी थोडे सांगतो.

                      हे तीन विषय होते : १)दासबोध व अध्यात्म, २)दासबोध व यत्नवाद, ३)दासबोधातील व्यवस्थापन कौशल्य. यातील सुरुवातीची दोन व्याख्याने ज्यांची होती, त्यांचे नाव आठवत नाही. तिसरे व्याख्यान आंबवेकर या वक्त्याचे होते. तिन्ही विषय गंभीर व अभ्यासाचे आहेत. ते अतिशय सोप्या भाषेत असून दासबोधात असलेले प्रबोधन त्यात उलगडून दाखविले आहे. या व्याख्यानामध्ये  भगवद्गीता, धर्म, ज्ञानेश्वरी, शिवराय, प्राचीन वाड्मय, इत्यादी विषयांवरदेखील भाष्य केले आहे. आपण दासबोधापासून कोणता बोध घ्यावा, दैनंदिन जीवनात नेमके काय करणे अपेक्षित आहे, हे यामध्ये सांगितले आहे.

                      तरुणांनी ज्ञानेश्वरी, गीता, अध्यात्मावरील ग्रंथ इ. वाचणे इतरांना हास्यास्पद वाटते. तरुणांच्या मनात असे ग्रंथ वाचायची इच्छा व्हावी ! यावर शंका उपस्थित केल्या जातात. मात्र हे ग्रंथ वाचण्यासाठी तरुण वय हेच योग्य आहे. कारण यांत लिहिलेली तत्वे व आशय आयुष्याला उपयोगी पडणारी आहेत.

                      हे ग्रंथ वाचून झाल्यावर एखादी वृद्ध व्यक्ती म्हणेल, ‘ अरेरे, मी यापूर्वीच दासबोध वाचला असता तर माझे आयुष्य चांगले गेले असते. आयुष्याचा कणकण सार्थकी लागला असता माझा. आता काय उपयोग ? आता प्रस्थानाकडे माझे डोळे लागलेत ‘.

                      या उलट, तरुणांनी असे ग्रंथ वाचणे इतके आवश्यक आहे, की त्यांना यातील मर्म व आचरण इ. चा अनुभव घ्यायला उर्वरीत आयुष्य मिळाले आहे. त्यामुळे तरुणांच्या उर्वरीत आयुष्याचे सोने होईल.

                      ही कॅसेट प्रत्यक्षात ऐकणे हा एक सुंदर अनुभव आहे आणि तो मी घेतलाय.

                      *********

                     मुंबईत मराठी वृत्तपत्र लेखक संघ ही जुनी जाणती संघटना कार्यरत आहे. या संघाचा वर्धापनदिन होता. त्या  निमित्ताने एक संमेलन आयोजित करण्यात आले होते. मी वेळ काढून त्या कार्यक्रमास गेलो होतो.

                     या कार्यक्रमाचे पाहुणे प्रसिद्ध कवियत्री शांताबाई शेळके आणि ‘सकाळ’ दैनिकाचे त्यावेळचे संपादक विजय कुवळेकर उपस्थित होते. त्यांचे माझ्या आठवणीतील विचार येथे सांगावेसे वाटतात.

                      कुवळेकरांचे अनुभवविश्व मोठे आहे. मराठी पत्रकारिता, संपादकाची भूमिका, मराठी भाषेची सध्याची अवस्था, यावर त्यांनी स्पष्ट मत दिले. टि.व्ही.सारखे सरकारी माध्यम अनुवादाच्या अज्ञानातून किती घोडचुका करते याचे त्यांनी एक  उदाहरण दिले. ‘ डॉ. श्रीराम लागू व निळू फुले यांना एकदा विशेष पुरस्कार जाहीर झाले. त्यांचा सत्कार टी.व्ही. वर दाखवला गेला. त्यावेळी दिलेल्या वृत्तात ‘ त्यांना श्रीफळ  व ‘अंगवस्त्र’ देण्यात आले ‘, असा उल्लेख झाला ! मराठी भाषेचे ज्ञान आज अशा पातळीवर आहे ‘.

                      कवियत्री शांताबाई शेळके यांनी सर्वसाधारण वृत्तपत्र लेखन, साहित्यिक आणि त्यांचा शैली जपण्याचा सोस, याविषयी मोजक्या भाषेत उहापोह केला.

                   शांताबाई म्हणाल्या, ‘ वृत्तपत्रात लिहिणाऱ्यांना लेखक मानले जात नाही. पण तो जागरूक लेखक असतो. सामान्य दैनंदिन समस्यांची जाण त्याला असते. मात्र त्याचे म्हणावे तसे चीज होत नाही. पण काही वृत्तपत्र लेखक आपले नाव कधी पेपरात छापून येतेय याची वाट पहात असतात. त्यांना प्रसिद्धी हवी असते……’

                  वरील सर्व मान्यवरांच्या व्याख्यानातून मिळालेले  हे  ‘विचारधन’ मला यापुढेही उपयोगी ठरणार आहे.

                             

 

                                                          :::::::::::::::::::::::::::::