💐💐आरोग्यम धनसंपदा💐💐

                   जगातील सर्वोच्च असलेल्या एव्हरेस्ट शिखरावर चढाई करण्याच्या मोहिमेची पूर्वतयारी महाराष्ट्रातील  गिर्यारोहक करीत होते त्यावेळेची ही गोष्ट आहे. हृषीकेश यादव या जेष्ठ गिर्यारोहकाच्या नेतृत्वाखाली आखलेली ही साहसी मोहीम अथक प्रयत्नांनंतर १९९८ मध्ये सफल झाली आणि सुरेंद्र चव्हाण या मराठमोळ्या तरुणाने एव्हरेस्टवर पहिले पाऊल ठेवले. या नागरी गिर्यारोहण मोहिमेच्या सपोर्ट टीममधील समूहात मी सहभागी झालो होतो.                    

                  मोहिमेतील सहभागी सदस्य सातत्याने सराव करीत होते. त्याचाच एक भाग म्हणून ठाण्यातील प्रसिद्द डॉक्टर नितीन पाटणकर व पोलीस दलात महासंचालक पद भूषविलेले भीष्मराज बाम हे मोहिमेतील गिर्यारोहकांनी आपली शारिरीक व मानसिक क्षमता कशी वाढवावी याचे प्रात्यक्षिकासह धडे सर्वांना देत होते. 

                  बाम सर जाणते प्राणायाम-योगतज्ञ होते. भारतातील काही नामवंत क्रीडापटूना त्यांनी घडविले आहे. बाम सरांच्या शिकवणीतून, आपले निरोगी आरोग्य हीच आपली खरी धनसंपदा असते, याचा प्रत्यय माझ्यासह इतर सहभागीना त्यावेळी आला. 

                  फक्त गिर्यारोहकालाच नव्हे, तर प्रत्येक व्यक्तीला स्वतःचे आरोग्य अधिक चांगले ठेवण्यासाठी मन एकाग्र व उत्साही कसे ठेवायला हवे याचे बाम सरांनी दिलेले धडे जिज्ञासू आरोग्य प्रेमींना आजही उपयुक्त ठरणारे आहेत.

                  मी त्यातील सारांश येथे देत आहे……….….

💐शरीर आणि मनाचा उत्साह💐

                  गिर्यारोहणासारख्या अवघड त्यातही सर्वोच्च उंचीवर जाऊ पाहणारा गिर्यारोहक मनाने सक्षम असावयास हवा. त्यासाठी सकारात्मक संकल्प त्याने करायला हवेत. प्रथम त्याने स्वतःच्या अंतर्मनाशी संवाद करायला शिकले पाहिजे. स्वतःचा आत्मविश्वास त्याने वाढविला पाहिजे. स्वतःचे मानसिक ताणतणाव दूर व्हायला हवेत. ते कठीण आहे. ते घालविण्यासाठी सर्वात उत्तम व्यायाम म्हणजे न्यास तंत्र.

                  न्यास म्हणजे नेमके काय ? तर योग साधनेमध्ये आपल्या शरीरात एकूण २७ शक्तीकेंद्रे मानलेली आहेत. मेंदूकडून जाणारे संदेश आणि शरीराच्या त्या त्या भागातील आवश्यकतेप्रमाणे शक्तींचे वितरण या केंद्रांच्या ताब्यात असते.

                  ती केंद्रे अशी : - १)उजवी नडगी २)उजवी पोटरी ३)उजवी मांडी ४)डावी नडगी ५)डावी पोटरी ६)डावी मांडी ७)पोटाचा नाभीखालचा भाग ८)नाभी ९)ह्रदय १०)उजवे फुफ्फुस ११)डावे फुफ्फुस १२)उजवा खांदा १३)उजवा दंड १४)उजव्या कोपरापासून मनगटापर्यंतचा भाग १५)उजवा पंजा १६)डावा खांदा १७)डावा दंड १८)डाव्या कोपरापासून मनगटापर्यंतचा भाग १९)डावा पंजा २०)मुख २१)नाक २२)उजवा कान २३)डावा कान २४)उजवा डोळा २५)डावा डोळा २६)कपाळाचा मध्य भाग २७)डोळ्याचा वरचा टाळूचा भाग. ही शक्ती केंद्रे शरीराच्या त्या त्या भागाच्या मधोमध साधारण हाडाच्या जवळ असतात, अशी कल्पना आहे. 

                  ही साधना अशी असावी :-  अभ्यासासाठी शवासनात पडून राहुन किंवा पाठीचा कणा ताठ ठेवून बसून प्रत्येक केंद्रांवर लक्ष एकाग्र करीत कोणत्याही एका मंत्राचा जप चार वेळा करायचा. मग पुढील केंद्र. अशा क्रमाने पूर्ण २७ केंद्रांवर जप झाला म्हणजे एक माळ(२७×४=१०८) जपली जाते. मंत्र जपत असताना त्या मंत्राच्या शक्तीने हे केंद्र व त्याच्या ताब्यातील शरीराचे सर्व भाग हे भारले जात आहेत, अशी कल्पना करायची असते. मंत्रावर श्रद्धा नसेल, तर प्रत्येक केंद्रावर लक्ष केंद्रीत करून त्या केंद्राच्या ताब्यातील ‘ माझ्या शरीराच्या भागाचे सारे ताण निघून जात आहेत व तो भाग संपूर्ण निरोगी होत आहे ‘ अशी कल्पना करण्यानेही खूप लाभ होतो.

                 शरीर व मनावरचे ताण तणाव नाहीसे करून चित्त एकाग्र व उत्साही ठेवण्यासाठी न्यास तंत्राचा खूप उपयोग होतो. न्यासाच्या उपयुक्ततेबरोबरच श्वसन यंत्रणेच्या बळकटीसाठी प्राणायाम देखील सर्वांना लाभदायक ठरतो.

 

(पूर्व प्रसिद्धी-जिद्द दिवाळी विशेषांक १९९६).

                                                                        ::::::::::::::::