💐💐भटकंती मनसोक्त💐💐

            आपल्या महाराष्टात नाशिक परिसर हा वर्षभर हिरवाईने भरलेल्या डोंगर दऱ्यांच्या सानिध्यातील थंडगार परिसर म्हणून परिचित आहे. आम्हा डोंगरवेड्यांची भटकंती  नाशिक, मनमाड, सटाणा परिसरात उत्साहात सुरू असते. अतिथ्यशील गावकरी व सुलभ वाहतूक हे इथले वैशिष्ट्य. त्या परिसरातील दुर्गम किल्ले, गुंफा, लेणी व प्राचीन तीर्थक्षेत्रे सर्वानाच खूणावतात.

                 याच परिसरात एका मित्रासह केलेली मनसोक्त भटकंती या क्षणी आठवत आहे…………..

 

💐ब्रम्हगिरी-पहणाई-अंजनेरी💐

               या ट्रेकला फक्त नाना सोबत होता. दोघे वसई मार्गे नाशिकला सकाळी सातच्या जळगाव बसने निघालो. ढगाळ वातावरण होते. काही काळ  रिमझिम पाऊसही पडला. दुपारी साडेबाराला नाशिकला पोहोचल्यावर लोकल बस डेपो गाठला. तेथे बस पकडून त्र्यंबकला आलो. निवांतपणे देवदर्शन केले व पुढे निघालो. कुशावर्त आणि संत निवृत्तीनाथांच्या समाधी स्थळाचेही दर्शन घेतले.

                     त्र्यंबकेश्वरहुन गंगाद्वार मार्गे दोघे ब्रम्हगिरीकडे निघालो. चढणीच्या वाटा होत्या. त्या वाटा सोडून आम्ही  डोंगर वाटेने चढायला लागलो. गंगाद्वारच्या थोडे अलिकडे एक गावकरी भेटला. त्याने सहज चौकशी केली. त्याने सांगितले की, ‘ हा डोंगर तुम्ही पार करा, वर ब्रम्हगिरी डोंगरच दिसेल तुम्हाला. गंगाद्वारच्या अलिकडे डाव्या बाजूस जाणारी पायवाट ब्रम्हगिरीकडे जाते ‘. आम्ही त्याप्रमाणे पुढे निघालो. आपण यापूर्वी म्हणजे लहानपणी नानीआजीबरोबर गंगाद्वारला आलो होतो, याची आठवण झाली.

                    पर्यटकांची जास्त वर्दळ गंगाद्वारकडे होती. ब्रम्हगिरीकडे तुरळक माणसे जात येत होती. सरळ वाटेने काही वेळ चालल्यानंतर दगडी बांधकाम केलेली एक मजल्याची भक्कम वास्तू दिसते. तेथे शिरलो. आवडले हे ठिकाण. मुक्कामास एकदम योग्य ! सुट्टीची वर्दळ सोडली तर एरव्ही हे ठिकाण शांत-निवांत वाटेल,असे होते. पाणी येथे असलेच पाहिजे. जवळपास फिरल्यावर छान बांधीव तळे दिसले. पण तळ्यातील पाणी पाहून नर्व्हस झालो. हे पाणी वापरात नाही. त्यामुळे ते अस्वच्छ वाटले.

                तेथून पुढे निघालो. काही वेळाने पायऱ्या सुरू झाल्या. त्यांनी दमछाक केली. इतकी की थोडा वेळ गेला की थांबावे, असे झाले ! रडतखडत दोघांनी चढण पार केली. काहीसे वर पोहोचल्यावर पाहिले, की अजून काही चढाई आहे. दमलो होतो. पण थांबलो नाही.

               ब्रम्हगिरी पर्वतावर पाऊल ठेवल्यावर मात्र दोघांचा शीणवटा पार निघून गेला ! तेथल्या हवेचा झोका आमचे स्वागत करू लागला !  उंचावरून चहूकडे दिसणारी हिरवाई, व  दूरवरच्या  डोंगररांगा आमच्याकडे कौतुकाने पाहात होत्या !

                       या मनोहर पर्वतावर उत्तर दिशेस एक प्राचीन व जुने मंदिर आहे. ब्रम्हगिरीचे हे देवालय. आतमध्ये चारी बाजूला वाडे पद्धतीचे देव स्थानापन्न आहेत.

                       तेथील पुजारी निघायच्या तयारीत होते. एक स्थानिक तरुण छोट्या टोपलीतील फुले घेण्याचा आग्रह करु लागला. ती फुले घेतली व देव दर्शनास गेलो. पुजारी उत्साहात मंत्र म्हणू लागले. देवाला फुले वाहिली, पाया पडलो. पण पुजारीबुवांचे मंत्रपठण वाढायला लागले तसा सावध झालो. कारण त्र्यंबकेश्वर तीर्थक्षेत्री पाऊल ठेवल्यापासून हे पुजारी नवख्या लोकांच्या मागे मागे लागून धार्मिक विधी-अभिषेक कार्य करण्याचा खूप आग्रह धरतात, हे अनुभवले होते.

                      ‘  गोत्र कोणते तुमचे ?’ हे विचारल्यावर  त्यांना सांगितले, ‘ अहो, फक्त देव दर्शन घ्यायला आलोय आम्ही इथे ’. हे ऐकल्यावर ते थोडे ओशाळले. ‘ बरं, बरं ’ असे म्हणुन  त्यांनी एक मंत्र पुटपुटला व म्हणाले, ‘ ठेवा आता  काय दक्षिणा ठेवायची ती…..’. त्याप्रमाणे दक्षिणा ठेवली, देवाला पुन्हा नमस्कार केला आणि बाहेर येऊन जवळपासच्या देव देवतांनाही फुले अर्पण केली.

                       समोरच्या देवालयात एक पुजारी होता. तेथेही नमस्कार केला, दक्षिणा ठेवली व देवदर्शन पूर्ण केले. या ठिकाणी बाहेरील बाजूला पाण्याचे सुंदर पण छोटे कुंड आहे. तेथले पाणी प्यालो.

                      दरम्यान, नानाने हरिहर किल्ल्याकडे जाणाऱ्या वाटेची माहिती विचारून घेतली.’ पुन्हा गंगाद्वारपर्यंत जाऊन तळेगाव व नंतर कलंबूस्ते मार्गे हरिहरकडे जा,’ असे एका पुजाऱ्याने सुचविले. आम्हाला महाद्वाराची वाट पण शोधायची होती, कारण तिकडून हरिहर किल्ल्याच्या अलिकडे असणारे एक छोटे गाव आहे. संध्याकाळ होण्यापूर्वी तिकडे जायला हवे होते. आम्ही ब्रम्हगिरी दुसऱ्या वाटेने उतरू लागलो.

                      काही वेळाने बुरुज व महाद्वाराचे पडके अवशेष दिसले. उतार वाटेचा काही भाग निसरडा व धोकादायक वाटला, म्हणून काळजी घेत पुढे निघालो. संध्याकाळचा अंधार कधीही येणार होता. वेळ न घालविता दोघेही उताराच्या सुरक्षित वाटेवर आलो.

                      पुढे एक वस्ती लागली. तीचे नाव मेट. तेथली माणसे जवळ येऊन चौकशी करायला लागली. ‘हरिहर किल्ल्याच्या दिशेने जायचंय’, म्हटल्यावर ते म्हणाले, ‘ हरिहर आता होणार नाही तुम्हाला. अंधार होतोय बघा. तुम्ही जवळच्या धोंडोशी गावी जा. रात्री तेथे रहा. उद्या हरिहरचा किल्ला करा ‘.  त्यांचे म्हणणे बरोबर होते.

                      हरिहर पश्चिम दिशेला, तर पूर्वेकडे अंजनेरीचा किल्ला दिसत होता. मग आम्ही आमच्या कार्यक्रमात थोडा बदल केला. हरिहर माझा पूर्वी झालेला होता. नानाने मला सुचविले की, ‘ आपण अंजनेरीला जाऊ या, कारण इथून ते सोयीचे ठरेल.’ 

                     ‘ अंजनेरीच्या दक्षिण दिशेस दिसणारा पहणाई डोंगर आहे. तुम्ही त्या बाजूलाच जा. इथून दिसतेय ते पहणाई गाव. तेथे वस्ती करा आज. असेच खाली उतरा. मग सडकेला लागा. थोडं  चालल्यावर पहणाई गाव दिसेल बघा,’  अशी व्यवस्थित माहिती मेटच्या गावकऱ्यांनी दिली.

             अंधार पडल्याने लगबगीने खाली उतरू लागलो. अधेमध्ये वाट चुकलोही ! पण एकदाचे खाली सडकेला पोहोचलो. रस्ता चालत असताना अगोदर एक वस्ती लागली. तीचे नाव भिल माळ. तेथील आश्रमशाळेच्या मुलांनी सांगितले की, ‘  थोडे पुढे जा. रस्त्यावर काही अंतराने ते गाव लागेल तुम्हाला ‘. निमूटपणे दोघेही पुढे निघालो.  वस्तीचे गाव काही जवळ येत नव्हते.

             काही वेळाने मागून येणारे दोन तर्र दारू ढोसलेले तरुण दिसले. त्यांना आग्रह करून थांबवले व विचारणा करायला सुरुवात केली. बिचारे आम्हाला माहिती देऊ लागले, पण नशेमुळे त्यांचे शब्द काही आम्हाला समजेनात ! त्यांचा नाद सोडला आणि  पुढे निघालो.

             काही वेळातच पहणाई गाव लागले. वस्तीची घरं दिसायला लागली. खूप हलके वाटले त्यामुळे. १०/१२ घरं असावीत. आम्हाला बघून  काही गावकरी आवर्जून पुढे आले. आमची चौकशी त्यांनी केली. विचारपूस संपल्यावर आम्ही त्यांना, ‘ गावातले देऊळ दाखवा, तेथे थांबू आम्ही ‘, अशी विनंती केली. त्यावर एकजण बोलला, ‘ अहो, त्या अंधारात रात्रीचे कशाला रहाताय ? तुम्ही आमच्याकडे चला बघू ‘.

             त्यांनी फार आग्रह केला तेव्हा निघालो. सारी गावकरी मंडळी खूप अतिथ्यशील होती. आमचा छान पाहुणचार झाला. जेवू घातले. गप्पा गोष्टी केल्या. अंथरुण पांघरुणाचीही त्यांनी सोय केली.

            दिवसभराच्या चालण्याने दोघे दमलो होतो त्यामुळे रात्री गाढ झोपलो. नानाने दुसऱ्या दिवशी सकाळी सहाच्या सुमाराला उठवले तेव्हा मला जाग आली ! सकाळी सारे आवरून आम्ही त्या भल्या गावकरी बंधूंचा निरोप घेतला व सातला अंजनेरीच्या दिशेने निघालो. परत याच वाटेने येऊन, दुसऱ्या वाटेने खाली उतरून इगतपुरीकडे व तेथून मुंबईस जायचे ठरले होते.

           अंजनेरीची वाट चांगली मळलेली आहे. बराच वेळ चालल्यानंतर चढण लागण्यापूर्वी एक छोटी कोरडी नदी लागते, ती ओलांडून पुढे गेल्यावर आमच्याकडून कोठेतरी मुख्य वाट चुकली. मग तसेच अंदाजाने पुसट वाटेने चढत राह्यलो. हे काही खरे नव्हते. पुढे रॉकपॅचची वाट दिसली, ती पकडली व क्लाईम्बिंग केले त्यापुढे मोठमोठाले खडक लागले. जपून सावधतेने ते पार केले. मग बऱ्याच वेळाने आम्हाला मुख्य वाट सापडली. नंतर पुन्हा चढण करीत करीत वरची सोंड गाठली. आता काही वेळानंतर किल्ला लागेल असे वाटले खरे, पण एक चढण संपली की दुसरी, नंतर तिसरी असे चालले होते !              

           एकदाचे माथ्यावर आलो. दूरवर एका टोकाला भगवा झेंडा दिसला. ते अंजनाईचे मंदिर. थोडे चालल्यानंतर मंदिरापाशी पोहोचलो. तेथे दोघा व्यक्तींना पाहिले. खालच्या अंजनेरी गावातले ते मुख्याध्यापक-जोंधळे सर होते.  दुसरा एक स्थानिक तरुण होता. मग आमच्या गप्पा सुरू  झाल्या. त्या ठिकाणी थोडी विश्रांती घेतली. थोडे खाल्ले त्यामुळे फ्रेश झालो.

                 ‘ तुम्ही आलात ती वाट खूप वेळाची आहे. ही आमची वाट सोपी व लवकर खाली अंजनेरीकडे नेते. ‘  त्या दोघांनी दिलेल्या माहितीनंतर आम्ही विचार केला की, पहणाईला परत जायचे कॅन्सल करून सरांबरोबर खाली अंजनेरी गावाकडे जाऊ, त्याप्रमाणे तिकडे निघालो.

                 उतार संपल्यावर मोठे तळे दिसले. तळ्यात खोल पाणी आहे. पण ते काहीसे गढुळलेले होते. या तळ्याजवळ वरच्या दिशेला एक गुंफा दिसते. अंजनेरीचे शिल्प व हनुमंताचे शिल्प, काही कोरीव लेणी व एक प्राचीन  लेख, असे अवशेष तेथे पाहायला मिळाले.

                 या परिसरात एका उघड्या वास्तूमध्ये श्री दत्त मंदिराचे अवशेष व रंग दिलेली श्रीरामाची मूर्ती कोपऱ्यात पहायला मिळाली. पत्र्याची तुटकी शेड पण आढळली. हा सारा परिसर छान वाटला. ‘ इथे असणाऱ्या पडक्या वाडयामध्ये ब्रिटिश काळात कोर्ट भरायचे. कैद्यांवर या कोर्टात आरोप लावले जात. नंतर त्यांना शिक्षा जाहीर होई ‘,  असे जोंधळे सरांनी  सांगितले.

                 येथे काही वेळ थांबून पुढे  निघालो. पुढे आणखी एक मंदिर दिसले. हे मंदिर भक्कम स्थितीत आहे. मंदिरात वाकून पाहिल्यावर दोन तरुण बसलेले दिसले. एकाने प्रेमाने आवाज दिला. ‘या, या, आत या…...’ वाटले की  ते कोणी पुजारी वगैरे असावेत. आत प्रवेश करण्यापूर्वी मी बूट काढू लागलो. दरम्यान आत नीट पाहिले तर ते महाशय गांजा ओढत होते ! त्याचा उग्र वास बाहेर येत होता. पुन्हा ते म्हणू लागले, ‘ या, या हो आतमध्ये. कोणचे तुम्ही ? कुठे गेला होतात ? ‘. थोडक्यात माहिती त्यांना दिल्यावर त्यांनी सांगितले, ‘ घ्या हो, जरा इथे दम मारा, मग जा…...’.  नाना न राहवून त्यांना म्हणाला,’ नको नको, तुमचा हा दम आम्हाला भारी पडेल. मग आमचा दम निघून जाईल.’

                    त्यांचेशी जास्त न बोलता उतारच्या वाटेवर चालू लागलो. खाली बरीच माणसे, काही गावकरी लोक अधून मधून वर येताना दिसले. ते चौकशी करीत होते.

                   गोंधळे सरांशी बोलत आम्ही गावात आलो व सरांचा निरोप घेतला. सडकेवर नाशिकला जाणारी एक टॅक्सी मिळाली. मग द्वारका फाटा गाठला. नाशिक हायवेवर काही वेळाने मिळालेली एक जीप पकडून बरोबर सव्वा पाचला शहापूरला आलो, अन आमची ही ब्रम्हगिरी ते अंजनेरीची मनसोक्त भटकंती संपन्न केली !

                   या भटकंतीचे वैशिष्ट्य म्हणजे फक्त दोघांत मनमुराद गप्पा हाणीत, कधी एकमेकांशी वाद घालीत आणि वाटेत भेटलेल्या निर्मळ मनाच्या गावकऱ्यांच्या साथ-संगतीचा लाभ घेत दोघांनीही दुर्गआनंद अनुभवला !

 

                                                      :::::::::::::::::::::::::::::::