💐💐स्वर्गस्थ💐💐

              भारतीय गिर्यारोहण क्षेत्रात ‘ मे ’ महिना हा क्रांतिकारी महिना आहे. २९ मे १९५३ रोजी पहिल्या भारतीय गिर्यारोहकाने जगातील सर्वोच्च अशा एव्हरेस्ट हिमशिखरावर पाऊल ठेवले. त्या साहसवीराचे नाव तेंझिंग नोर्गे !   

              १९८४ मध्ये २३ ‘मे’ ला बचेंद्री पाल ही एव्हरेस्टवर पाऊल ठेवणारी पहिली भारतीय महिला ठरली,

              आणि १८ मे १९९८ या दिवशी सुरेंद्र  चव्हाणच्या रुपात महाराष्टाने एव्हरेस्टवर भगवा फडकावून हा बहूमान मिळवला.

              सर्व साहसप्रेमी भारतीयांच्या हृदयात विराजमान झालेले शेर्पा तेंझिंग नोर्गे यांचा जन्म सन १९१४ मधील मे महिन्यातील २१ तारखेचा. थामी या नेपाळमधील गावी ते जन्मले.

              हा महान साहसवीर दार्जिलिंग येथे १९८६ मध्ये ८ मे रोजी स्वर्गस्थ झाला.

              आज, या स्वर्गस्थ वीराला अभिवादन करताना, दोरजी लाथु या तेंझिंगच्या सहवासात गिर्यारोहणाचे धडे गिरवीत यशस्वी वाटचाल करणाऱ्या मान्यवर गिर्यारोहकाने लिहिलेल्या स्मरणीय आठवणी मी तुम्हाला इथे सांगत आहे…………...

💐आठवणी तेंझिंगच्या💐

          तो दिवस होता ८ मे १९८६. एक वर्षांपासून सतावणारा आजार एका महापुरुषाचा अस्त करणार होता. त्या सकाळी दार्जिलिंग मधील राहत्या घरी तेंझिंग नोर्गे यांचे निधन झाले. रिब्बतमध्ये (तिबेटी पंचांग) जन्माला आलेले तेंझिंग ७२ वर्षे जगले.

             निर्वाहासाठी १९३२ मध्ये तेंझिंगनी आपले जन्मगाव सोडले आणि ते दार्जिलिंगमध्ये स्थायिक झाले. वयाच्या २२ व्या वर्षी (१९३५) त्यांनी एरिक सिम्प्टनच्या नेतृत्वाखालील एव्हरेस्ट मोहीमेत भाग घेतला. ही त्यांची गिर्यारोहणाची सुरुवात होती. त्या मोहिमेचे खरे फळ त्यांना मिळाले अठरा वर्षानंतर !

            १९३६ मध्ये ह्युज रुथलेजच्या टीममध्ये तेझिंग होते. त्यावेळी त्यांनी एव्हरेस्टच्या उत्तरबाजूपर्यंत जड सामानाची ने आण केली.

            तेंझिंगचा पहिला विवाह १९३७ मध्ये झाला. पेमपेम आणि निमा ही त्यांची प्रथम अपत्ये.

            टिलमनने १९३८ मध्ये एव्हरेस्टची मोहिम आखली. त्यातही तेंझिंग होते. त्या मोहिमेत २७,२०० फुटांपर्यंत चढाई केलेल्या गिर्यारोहकांत तेंझिंगचा समावेश होता.

            १९३९ ते ४५ हा महायुद्धाचा काळ ! त्या काळात तेंझिंगनी चित्रल फलटणीचे कर्नल व्हाइट यांचेकडे नोकरी पत्करली. त्या निमित्ताने हिंदुकुश पर्वतराजीत त्यांना मनसोक्त भटकायला मिळाले. याच काळात तेंझिंगची पहिली पत्नी वारली.  मग त्यांचे दुसरे लग्न झाले.

            कांचनगंगा परिसरात १९४६ मध्ये जी मोहिम आखली गेली त्यातसुद्दा तेंझिंग होते.

            १९४७ मध्ये अंग दावा  आणि तेंझिंग यांनी अर्ल देन्मनच्या एव्हरेस्ट मोहिमेस हातभार लावला. या मोहिमेत अपुरी साधने आणि तिबेट सरहद्दीचा अनधिकृत वापर या कारणांमुळे एव्हरेस्टचा उत्तर माथा त्यांना गाठता आला नाही.

            १९४७ हे वर्ष तेंझिंगला लाभदायक म्हणावे लागेल. अर्ल देन्मनच्या मोहिमेनंतर त्यांनी स्विझरलँडच्या अँड्रे रोशने आखलेल्या गढवाल हिमालयीन गिर्यारोहण मोहिमेत सहभाग घेतला. त्यावेळी शेर्पाचा प्रमुख वांगदी नोरबू जखमी झाला. त्याची जागा तेंझिंगनी घेतली. त्या मोहिमेत आपली जबाबदारी उत्तम तऱ्हेने पार पाडून अजिंक्य अशा चार हिमशिखरांवर तेंझिंगनी आरोहणही केले.

     तेंझिंगशी माझी पहिली भेट १९४९ मध्ये झाली. मी तेव्हा यातुंगमध्ये राहत होतो. नाथू आणि जीलप खिंडीतला प्राचीन मार्ग येथे मिळत असे. भारत-तिबेटमधील व्यापारासाठी याचा उपयोग करीत.

     तेंझिंग आमच्याबरोबर तेथे राहात होते. त्या वेळी त्यांचेसोबत राहणारी प्रसिद्ध व्यक्ती होती ‘  जोसेफ तूची ‘. तिबेटमधील इटालिअन कला व तत्वज्ञान संस्थेत ते प्राध्यापक होते.

           तेंझिंग नेहेमी प्रसन्न मुद्रेने वावरायचे. एकदा त्यांनी माझा परिचय प्रोफेसर महाशयांशी करून दिला.

     १९६२ मध्ये मी त्यांच्या मोठ्या बहिणीचा जावई झालो व एकमेकांचे नातेवाईक बनलो. त्यानंतर मी ‘एच.एम.आय.’मध्ये प्रशिक्षक म्हणून दाखल झालो.

     १९४९ ते ५१ या तीन वर्षांतदेखील त्यांनी अनेक साहसी मोहिमांतून भाग घेतला. १९५० मध्ये बंदरपुच्छ या अजिंक्य शिखरावर तेंझिंगनी आरोहण केले. त्या मोहिमेचे आयोजन केले होते जॅक गिब्सनने. त्यानंतर तेंझिंगनी नंदादेवी(पूर्व) चा माथा गाठला. या आरोहणात गायब झालेल्या डुप्लत आणि विंगहीन या दोन फ्रेंच आरोहकांना शोधण्यासाठी तेंझिंगची खूप मदत झाली होती.

           १९५२ आणि ५३ ही दोन वर्षे सुद्दा तेंझिंगच्या कर्तुत्वाला उजाळा देणारी ठरली. १९५३ मध्ये रेमंड लॅम्बर्ट बरोबर एव्हरेस्ट सर करण्याच्या प्रयत्नात २८,२१० फुटांची चढाई करणारे ते पहिलेच गिर्यारोहक होते.

           १९५३ या वर्षी  ‘ एव्हरेस्ट ‘ सर करायचेच असा ब्रिटिशांनी निर्धार केला व मोहिम निश्चित केली. तेंझिंगना या मोहिमेत सहभागी होण्याचा मान मिळाला. मोहिमेतील एक सदस्य आणि सर्व शेर्पाचा प्रमुख सरदार अशा दुहेरी भूमिका त्यांना पार पाडायच्या होत्या. १९५३ ची मोहिम यशस्वी झाली. तेंझिंग नोर्गे एव्हरेस्टवर (उंची-२९,०२८ फूट)  पाऊल ठेवणारी पहिली भारतीय व्यक्ती ठरली.

            इतर शेर्पा प्रमाणे चरितार्थासाठी अनेक मोहिमांत सहभागी होताना तेंझिंगनी फक्त ‘ पैसे ‘ हे ध्येय कधीच समोर ठेवले नव्हते. साहस आणि गिर्यारोहणाची आवड या गुणांमुळेच ते भारताचे पहिले एव्हरेस्ट वीर म्हणून सन्मानित झाले.

           या पराक्रमाबद्दल त्यांना जॉर्ज पदक, नेपाळ तारा, नेपाळ प्रताप वर्दक, पद्मभूषण आणि असे कितीतरी मान- सन्मान मिळाले.

           १९५४ मध्ये भारताचे पंतप्रधान जवाहरलाल नेहरू, डॉ. बिधानचंद्र रॉय व इतर तज्ञ  मंडळींनी आपल्या देशात  गिर्यारोहणाला प्रोत्साहन मिळावे, म्हणून राष्ट्रीय स्तरावर एक दर्जेदार प्रशिक्षण संस्था स्थापण्याचे ठरविले.     

            त्यानंतर ‘ एच. एम. आय.’ संस्थेचा जन्म झाला. या मान्यवर संस्थेचे प्रमुखपद(D. F.T.) अर्थातच तेंझिंग नोर्गे यांना मिळाले. तेंझिंग १९७६ पर्यंत त्या पदावर होते. त्यानंतर ते निवृत्त झाले. मग ते ‘ एच. एम. आय.’ चे सल्लागार म्हणून ते काम पाहू लागले. ‘एच. एम. आय.’च्या प्रमुख पदी असताना त्यांना कामानिमित्ताने बऱ्याच देशांना भेटी द्यायची संधी मिळाली. प्रवासही खूप झाला.

             तेंझिंगचा  तिसरा विवाह झाला १९६२ मध्ये. त्या पत्नीचे नाव होते दाकू. तीने चार अपत्यांना जन्म दिला. तीन मुलगे आणि एक मुलगी. त्यांची दुसरी पत्नी अंग लहामु ६४ मध्ये वारली.

            मी प्रशिक्षक म्हणून ६३ साली ‘एच. एम. आय.’ मध्ये दाखल झालो. त्या वेळी तेंझिंग एक जगप्रसिद्ध व्यक्ती झाली होती. विशेष म्हणजे माझ्या बेसिक कोर्सचे वेळी ते माझे प्रशिक्षक होते. ‘एच. एम. आय.’ मध्ये असताना त्यांनी विविध मोहिमांचे स्वतः नेतृत्व केले होते.

          ‘एच. एम. आय.’च्या प्रशिक्षणार्थीना ते नवनवीन गिर्यारोहण साधनांची सविस्तर माहिती देत. आरोहणातील कौशल्य समजावून सांगत. त्यामुळे कठीण व ठिसूळ बर्फ, उभे प्रस्तर, यांवर करावयाच्या अरोहणाची सर्वांना नीट माहिती होई. तेंझिंगनी दिलेली माहितीपूर्ण व्याख्याने प्रशिक्षणार्थी  व  प्रशिक्षक यांना मोलाची वाटायची.

          गंमतीची गोष्ट म्हणजे सहसा इंग्रजीत बोलणारे तेंझिंग काही शब्द विसरले की सरळ हिंदीत बोलायला लागत !  त्यांचे वैशिष्ट्य म्हणजे वक्तशीरपणा आणि सदा हसतमुख राहणे ! यामुळे प्रशिक्षणात शिस्तीचे वातावरण निर्माण व्हायचे.

          तेंझिंग तिबेटी, शेर्पाची बोली व नेपाळी या दोन्ही भाषा सराईतपणे बोलायचे.

          गिर्यारोहण मोहिमेत सहसा रात्रीच्या वेळी कॅम्प फायर कार्यक्रम होई. अशा वेळी तेंझिंग आपल्या साऱ्या भटकंतीच्या गंमती-जंमती ऐकवुन करमणूक करीत. मध्य आशिया, काराकोरम पर्वतराजी, युद्धपूर्व काळातली एव्हरेस्ट मोहिम, तिबेटमधील प्रवास, गढवालमधील अजिंक्य शिखरांवरील आरोहण, तसेच त्यांचे जिवलग दोस्त फ्रँक स्मिथ, एरिक सिम्प्टन, इत्यादींचे विषय कॅम्प फायरमध्ये चर्चेस यायचे.

               या समृद्ध अनुभवांचा खजिना तेंझिंगनी काही एका दिवसात गोळा केला नव्हता. त्याकरीता भरपूर कष्ट घेतले होते.

               एव्हरेस्टच्या यशानंतर सारे शेर्पा तेंझिंगकडे एका विशिष्ट आदराने पाहू लागले. तेंझिंगही ती ओळख कधी विसरले नाहीत. त्यांनी ‘एच. एम. आय.’ मध्ये साहसी व कष्टाळू शेर्पाना प्रशिक्षक म्हणून घेण्याची प्रथा कायम ठेवली.

               तेंझिंग जणू एक चालते-बोलते संग्रहालय होते ! भारतीय व जगातील इतर गिर्यारोहकांना त्यांचे कदापि विस्मरण होणार नाही. तेंझिंग यांचे निधन म्हणजे एका युगाचा अस्त असला तरी त्यांचे कर्तृत्व विसरता येणार नाही.

               त्यांचे हे कर्तृत्व आणि परंपरा ‘एच. एम. आय.’ यापुढेही चालू ठेवील यात शंका नाही.

                                                                     --दोरजी लाथु - सिनिअर प्रशिक्षक, ‘एच. एम. आय.’.                                                      

---(दार्जिलिंग येथील ‘एच. एम. आय.’ या सुप्रसिद्ध गिर्यारोहण प्रशिक्षण संस्थेच्या जर्नलमधील मूळ इंग्रजी लेखाचा मराठी अनुवाद-पूर्व प्रसिध्दी- कुमार मासिक-मे १९९४).

 

                                                                     :::::::::::::::::::::::::::