💐💐धार्मिक पण मार्मिक💐💐

             साधू, बैरागी, संत आणि महंत हे शब्द वास्तविक धार्मिक आणि आध्यत्मिक परिवाराशी जास्त जवळचे शब्द आहेत. मी प्रवास आणि गिर्यारोहण क्षेत्रातला एक मुसाफिर माणूस आहे. माझ्या भटकंती, व मुशाफिरी मध्ये कधी ना कधी साधू-बैरागी-बाबा-साध्वी, यांना समक्ष पाहाण्याचे व भेटण्याचे योग मला आले. या संत सज्जनांचे चांगुलपण खूपदा अनुभवायला मिळाले. पण क्वचित प्रसंगी काहींची ‘दुसरी बाजू’ ही पाहायला मिळाली.           

            आज यातील काही महात्मे हयात असतील अथवा  नसतीलही. पण त्यांच्या समवेत झालेल्या भेटी व निरीक्षणामधून विशेष लक्षात राहिलेल्या काही साधू-संतजनांचे सानिध्य मला कितपत भावले किंवा खटकले, ते मी इथे सांगत आहे………..

💐सहवास, साधू-बैरागी आणि संत-महंतांचा………..

*गोमुख-तपोवनचे सिमला बाबा-

            हिमालयाच्या कुशीत वसलेले श्री केदारनाथ, बद्रीनाथ, यमनोत्री व गंगोत्री ही ‘चारधाम यात्रा’ म्हणून भाविकांमध्ये प्रसिद्ध आहे. आम्ही गिर्यारोहणाच्या मार्गाने आणि वेगळ्या पद्धतीने ही यात्रा केली होती.

             या चारधाम ट्रेकमध्ये गंगोत्रीच्या पुढे गोमुख लागते. त्यानंतर तपोवन, नंदनवन ही उंचावरची दुर्गम ठिकाणे लागतात. तेथे मनुष्य वस्ती नाही, परंतु  साहसी मोहीमांचे कितीतरी बेस कॅम्पस वसलेले दिसतात. देश-परदेशातील अनुभवी गिर्यारोहकांची तपोवन-नंदनवन भागात वर्दळ असते. विस्तीर्ण पसरलेल्या या बेस कॅम्प परिसरात जाण्याचे मार्ग सहज सोपे नाहीत. त्यामुळे यात्रेकरू किंवा पर्यटक गोमुखाच्या पुढे जात नाहीत.           

             या ट्रेक रूटवर गंगोत्री ते गोमुख मार्गक्रमण करताना गोमुखाच्या अलीकडे एका झोपडीत राहाणारा तगड्या शरीरयष्टीचा हसतमुख बाबा आम्हाला भेटला. अंगावर फक्त लंगोट, हात आणि कपाळावर भस्माचे पट्टे व लांब केसांची गाठ बांधलेली. अशा लक्षवेधी व चिरतरुण व्यक्तिमत्वाचे नाव होते सिमला बाबा. या सिमला बाबाची साधी पण लांबलाचक झोपडी पाहायला मिळाली. या मार्गावर जाणारे येणारे सारेच बाबाच्या झोपडीत काही वेळ थांबतात. 

             सिमला बाबा आतिथ्यशील वृत्तीने साऱ्यांचे स्वागत करतो. चहा आणि बिस्किटे प्रत्येकाला आग्रहाने देतो. इकडे तिकडच्या गप्पा मारतो. आमचे स्वागतदेखील सिमला बाबाने केले. आमच्या मोहीम-ट्रेकची माहिती विचारून घेतली. काही सूचना केल्या आणि मग निश्चिंत मनाने आम्हाला पुढच्या ट्रेकसाठी शुभेच्छा दिल्या.

             सर्वसंग परित्याग केलेली महंत व्यक्ती साधूच्या रुपात भेटून, आतिथ्यशील होऊन आपली विचारपूस करू लागली, की आपोआप आपले दोन्ही हात अशा साधूला नमस्कार करतात.  

*वाल्मिकी(आजोबा) आश्रमातील बाबा आणि साध्वी-

            रामायण काळात प्रभूरामचंद्रांनी पतिव्रता पत्नी सीतेचा त्याग केला व तीचा वनवास सुरू झाला. तेव्हा श्री वाल्मिकी ऋषींच्या आश्रमात सीतेचे वास्तव्य होते. लव आणि अंकुश या दोन सुपूत्रांचा जन्म आणि बालपण याच आश्रमात झाले.

             हा आश्रम आज ‘आज्याचा आश्रम’ किंवा ‘आजोबाचा आश्रम’ म्हणून स्थानिक भागात व भटकंती करणाऱ्या लोकांत परिचित आहे. या आश्रमात वाल्मिकी ऋषींची समाधी असून तीची उंची हळू हळू वाढते असे स्थानिक सांगतात. या आश्रमाच्या पुढे काही चढण चढल्यावर एक उत्तुंग सुळका नजरेस पडतो. त्याच्या पायथ्याशी असलेल्या अगदी  छोट्या गुहेत सीता माऊलीचा पाळणा होता, अशी आख्यायिका सांगितली जाते.

            या ठिकाणी वार्षिक उत्सव, नाम सप्ताह साजरे होतात. सरकारी स्तरावर व स्थानिकांच्या उपस्थितीत येथे पंधरा ऑगस्ट आणि सव्वीस जानेवारीला झेंडा वंदन देखील होते.

            हा आश्रम साकुर्ली गावाच्या पुढे देहेणे गावात आहे. आसनगावच्या (सेंट्रल रेल्वे) पूर्व दिशेहून सुटणारी एसटी बस शहापूर, डोळखांब-साकुर्ली मार्गे डेहणे गावात जाते. गावाच्या अलीकडे आश्रमाला जाणारी चढणीची पण प्रशस्त वाट आहे. तेथे उतरले की रमतगमत, गप्पा हाणीत आपण डोंगरवाट चढायला लागतो. साधारणपणे एक-दीड तासाने आश्रम परिसर दिसू लागतो.

                गर्द जंगल असलेला हा आश्रम परिसर विलक्षण शांत व गंभीर आहे. येथे कायम वस्तीला एखादा साधूबाबा किंवा साध्वी माऊली असते.

                दिवसभर जप-तप-ध्यान धारणा करीत असलेल्या या पुण्यश्लोक बाबा-साध्वी यांनी आम्हाला मायेने विचारपूस करून, कित्येकदा भांडी व इतर सामान देऊन वस्तीसाठी मदत केलेली आहे.

                हे कोणी ज्ञानवंत किंवा प्रज्ञावंत नाहीत, पण जाणते आहेत. आलेल्या पाहुण्यांना त्यांनी कधी हरकत घेतली नाही. कोणात ते मिसळत नाहीत. मुळात आश्रमस्थान एका बाजूला आणि  निर्मनुष्य वस्तीची एक मजली जुनाट माडी दुसऱ्या बाजूला आहे. कितीही गोंधळ घालणारा ग्रुप  तेथे आला, तरी आश्रमातले वातावरण पाहून गंभीर होतात आणि आश्रमाची शिस्त पाळतात. क्वचित कधी शिस्त बिघडणारी घटना घडते. एरव्ही  हा  विलक्षण शांतीचा अनुभव देणारा आश्रम आहे.

              मला इथल्या मुक्कामात बरेचदा एका वयस्कर बाबांशी बोलायचा योग आला. पंचाहत्तरी पार करणारे हे बाबा कमी उंचीचे व शरीराने किरकोळ असे होते. त्यांची रागीट नजर पाहून भिती वाटायची. सहसा कोणाशी ते बोलायचे नाहीत. ते बहिरे पण होते. आमच्या ग्रुपमधील नाना पाताडेने बाबांना हळूहळू बोलते केले. मग आमच्याशीही बाबांची मैत्री झाली !

             इथल्या जंगलाची व  प्राणी पक्षांची चांगली माहिती त्यांनी आम्हाला दिली. या जंगलात रान कोंबडे, साप, तरस व वाघ देखील असल्याचे त्यांचे म्हणणे होते. रात्री उघड्यावर कोणीही झोपायचे नाही अशी त्यांची सक्त ताकीद असायची. कारण रात्री वाघाचा वावर आश्रमाजवळ व्हायचा. बाबांचा एक हात थोडा वाकडा होता. बाबा एकदा बाहेर झोपल्याचा वाघाने त्यांना दिलेला तो प्रसाद होता !

            बाबा आश्रमातील एका कुटीत वस्ती करायचे. छोटी चूल, भांडी कुंडी, कमंडलू, कफनी जपमाळ व चिपळी असे त्यांचे सामान आम्ही बघितले. त्या कुटीच्या खाली एक माणूस मांडी घालून बसू शकेल असे अगदी छोटे ध्यान धारणा गृह आम्ही पाहिले. बाबांनीच ते आम्हाला दाखविले. मात्र ते साफ सुफ अवस्थेत नव्हते. बाबांच्या संमतीने आम्ही ते साफ करायचे ठरवले. त्यात भरून राहिलेली माती बाहेर काढली. जमेल तशी त्याची सफाई केली, त्यावेळी बाबांना आतून बरे वाटल्याचे आम्हाला जाणवले.

           हे बाबा वृद्धापकाळाने वारले. त्यानंतर एकदा आश्रमात वस्तीला गेलो असताना तेथे एक मध्यम वयाची स्वभावाने कडक शिस्तीची एक साध्वी माऊली आम्ही पाहिली. त्या परिसरात कोणीही आले, की काही न बोलता त्यांचेकडे ती एकदाच दृष्टी टाकायची आणि  निर्विकार भाव करून आपली जप साधना व आश्रमातील सेवा करीत राहायची. गावकरी तीला संतीणबाई म्हणून आदर करीत.

                आमच्यातील  दोन बोलक्या मुलींनी त्या संतीणबाईचा कल आणि स्वभाव न्याहाळून हळूहळू तीच्याशी बोलत सलगी केली आणि मग आम्हीही तीच्याशी बोलू लागलो. मोजकेच बोलणारी ही साध्वी माऊलीसुद्दा आम्हाला अतित्यशीलतेचा अनुभव देऊन गेली.    

                हल्ली आजोबाच्या आश्रमात जायचा विचार कधी मनी आला तरी, ते जाणते बाबा आठवू लागतात आणि त्या अबोल साध्वी माऊलीचा अतिथ्यशिल चेहेरा माझ्या डोळ्यासमोर दिसू लागतो.      

*खडवलीचे मयेकर महाराज- 

              माझा मित्र व मयेकर महाराज एकमेकांना परिचित होते. मित्राला गुढविध्या व आध्यत्मिक क्षेत्रात खूप स्वारस्य होते. मयेकर महाराज सिद्धी पुरुष आहेत, अंतर्ज्ञानाने ते इतरांना जाणतात. कित्येकांचे मोठे प्रॉब्लेम्स त्यांनी सोडवलेत, अशी माझ्या मित्राने माहिती दिली होती.

              ‘आम्ही दोघे अनेकदा भेटलोय, मला त्यांनी खडवलीला एकदा ये म्हणून सांगितलेय. तु पण चल तिकडे. तुझी त्यांची ओळख करून देतो.’ मित्राने असा आग्रह केल्यावर माझे कुतूहल जागे झाले  व  आम्ही एके दिवशी खडवलीला निघालो.

              आसनगाव, वाशिंद, नंतर खडवली स्टेशन येते. या ठिकाणी उतरून पश्चिमेला चालू लागलो की उल्हास नदीचे मोठे पात्र दिसते. तीच्या पलीकडे जुन्या घराच्या रुपात एक मठ आहे, तेथे मयेकर महाराज राहायचे. मठाच्या आवारात औदुंबर वृक्ष व छोटे देवालय आहे. ही वास्तू छोटीशी, पण मन प्रसन्न करणारी वाटली. मठाच्या आवारात आम्ही पाऊल ठेवले त्यावेळी हा माणूस स्वतः झाडू हाती घेऊन एकट्याने सगळे आवार साफ करीत होता ! चेहेऱ्यावर अगदी विनम्र भाव असणाऱ्या मयेकर महाराजांनी आम्हांस पाह्यले व आपले काम काही वेळ थांबवीत मनापासून स्वागत केले. आम्हा दोघांची विचारपूस केली.

            असा साधासुधा बाबा सिद्ध पुरुष असू शकतो, याचे मला आश्चर्य वाटले. या महाराजांनी  आमचा चांगला पाहुणचार केला. मग काही गप्पा झाल्यावर माझा मित्र आणि ते एकांतात काही बोलण्यासाठी जवळच्या खोलीत गेले.

            मयेकर महाराजांशी झालेल्या या एका भेटीचा कालावधी जरी अल्प असला, तरी त्यांच्यात मला एक सज्जन माणूस दिसला.        

* देसाई अंकल-साधू की वल्ली ?-

           आमच्या गिर्यारोहण संस्थेने आखलेल्या काही भ्रमण भटकंतीमध्ये कमलाकर देसाई यायचे. ते साठीच्या पलीकडचे होते. धिप्पाड शरीरयष्टी व लांबलचक पांढरी दाढी, निळी जीन पॅन्ट आणि कुठलाही मिसमॅच शर्ट, असा पेहेराव ल्यालेली ही उत्साही व्यक्ती आमच्यात देसाई अंकल म्हणून परिचित होती.

                 हा माणूस हाडाचा गिर्यारोहक होता. चालताना कधी थकणे नाही की अधिक थांबणे नाही. सह्याद्रीत आणि हिमालयात एकदोनदा झालेल्या ट्रेक्समध्ये आम्ही एकत्र होतो. त्यामुळे त्यांचेशी चांगला स्नेह जमला.

                 देसाई अंकल ट्रेकमध्ये असले की गप्पांच्या ओघात अद्भुत विद्या, सिद्धी कशा असतात ते सांगायचे.   भूताखेतांविषयी बरीच माहिती ध्यायचे. तृतीयपंथी माणसांचीही अंकलना खूप माहिती होती. असे अद्भुत विषय रात्रीच्या मुक्कामी चर्चेत आले की साऱ्यांची झोप उडायची ! ही वल्ली साधू-बैरागी कशी आणि केव्हा झाली याचा उलगडा मला कधीच झाला नाही.

                 देसाई अंकलनी ट्रेक्स कमी केले. एकट्याने भटकंती सुरू केली. आमच्याशी संपर्कही कमी केला. नंतर एकदा वांद्रे येथील कला नगर हायवेवर अनवाणी चालताना मी देसाई अंकलना पाहिले. अचंबित होऊन मी त्यांना हाक मारायचे ठरवले. पण त्यांची चाल झपझप असल्याने मला त्यांच्या पाठी धावत जावे लागले. तेव्हा अंकलनी माझ्याकडे क्षणभर पाहून नजर वळवली व ते पुढे निघाले !   

       अशा कलंदर व्यक्तीला मी साधू म्हणू ? संत म्हणू ? की विक्षिप्त वल्ली म्हणू ? याचा मला अजून संभ्रम पडलाय.

*चुनाभट्टीचे अंतर्ज्ञानी बाबा-

               ऑफीसातील माझ्या जेष्ठ स्नेहयाने एकदा सांगितले की, ‘ मला एका महाराजांकडे या रविवारी जायचे आहे. ते  चुनाभट्टीला(मुंबई) एका भक्ताकडे येणार आहेत. ऑफिसर मॅडमनी माझा एक प्रॉब्लेम स्वाल्व्ह करायला त्यांचेकडे पाठविले होते. माझे ते काम झालेय. म्हणून मी पुन्हा त्या महाराजांकडे जातोय. तूम्ही येणार ?’.

               त्याचे सगळे ऐकल्यावर, ‘हो, जाऊया की त्या बाबांकडे. मला त्यांचे दर्शन तरी घेता येईल……..’

               त्या रविवारी दोघे चुनाभट्टीला निघालो. वाटेत मित्राने त्याला मॅडमने सांगितलेली बाबांची महती ऐकवली. बाबा अंतर्ज्ञानी सिद्ध पुरुष होते. त्यांचेकडे जाणारा माणूस पाहाताच ते ओळखत की, तो काय इच्छा धरून आलाय, काय आहे त्याचा प्रॉब्लेम ! समोर आलेल्याला तसे विचारून बाबा खात्री करून घ्यायचे. समस्येवर उपायही करायचे. मॅडमने याची प्रत्यक्ष प्रचिती घेतली होती. या मित्राला पण तसा अनुभव आलाय.

               अशा गप्पा मारीत चुनाभट्टीत पोहोचलो व बाबांच्या भेटीचे  ठिकाण शोधून काढले. मोठ्या हाऊसिंग सोसायटीची ती इमारत होती. दुसऱ्या की तिसऱ्या माळ्यावर बाबांच्या एका भक्ताचा फ्लॅट होता. काही माणसे आम्हाला दिसली. त्यांना विचारले, तर ती बाबांचे दर्शन घेऊन येणारी माणसे निघाली ! ‘ जा जा, वरती रांग लागलीय तेथे उभे राहा…….’असे उत्तर देऊन ती माणसं निघून गेली.

              दुसऱ्या की तिसऱ्या माळ्यावरील प्रशस्त फ्लॅटपाशी आम्ही पोहोचलो. बाहेर रांगेत उभे असलेली माणसे पाह्यली व त्यांच्या पाठी आम्ही उभे राह्यलो. तेथून आतले काही दिसत नव्हते. बाकीच्यांचे माहित नाही, पण मला कुतूहल होते बाबांना बघायचे !

                रांग पुढे सरकत होती. काही वेळ गेला व नंतर आम्ही आत आलो. आत आमच्या पुढे दहा-बारा जण होते. इथून मला बाबा प्रत्यक्ष दिसत होते. पुढच्या माणसांचे व बाबांचे संवाद मी ऐकत होतो व पाहात होतो. प्रत्येक जण बाबांच्या निकट गेल्यावर त्याच्याकडे  आपल्या धारदार नजरेने बघत बाबा हातातली छोटी छडी त्याच्या पाठीवर हलकेच मारीत !

               ती व्यक्ती नंतर बाबांच्या समोरच ओणवी होऊन निपचित पडे. स्तब्ध अवस्थेत बाबा मनात काही मंत्र जप  करून लगेच त्या व्यक्तीला पुन्हा छडी मारीत. मग तो माणूस उठून बसायचा ! बाबा शांतपणे त्याची समस्या सांगत राहायचे ! अवाक झालेला भाविक बाबांना अधिक तपशिलाने आपली अडचण-समस्या सांगायचा. त्यानंतर बाबा एखादे फळ प्रसाद म्हणून त्याला देत किंवा जवळ असलेला काळा दोरा-ताईत मनात कुठला मंत्र पुटपुटत भक्ताच्या हाती देत व तो दंडात बांधायची सूचना करीत. नंतर रांगेतील पुढच्या भक्ताला समोर येण्याची सूचना व्हायची.

               हे दृश्य पाहात मी पुढे सरकत असताना माझे टेन्शन वाढु लागले. आपल्याला कुठली समस्या नाही, बाबांच्या केवळ दर्शनसाठी आपण आलो आहोत इथे. न जाणो आपल्याला काठी मारून बाबांनी निपचित पडायला लावले तर ? आपली नसलेली समस्या त्यांनी ऐकवली तर ? त्यापेक्षा या रांगेतून आताच बाहेर पडूया, ते ठीक राहील, असा विचार करीत असतानाच मित्राचे व बाबांचे संवाद जवळून बघत होतो.

              अगदी निर्मळ भाषेत बोलून बाबांनी माझ्या स्नेहयाला काहीतरी दिले ! मित्र बाबांना नमस्कार करून बाजूला झाला. नंतर बाबांनी माझ्याकडे पाहिले. मी दबकत पुढे झालो  व सरळ त्यांच्या पायाजवळ डोके ठेवले. बाबांनी माझ्या पाठीवर हलकेच छडी मारली. इतरांप्रमाणे मी तसाच पडून राहिलो. आता बाबा क्रुद्ध झाले होते. ते विचारू लागले-‘ हा कोणाबरोबर आलाय ?’  हे ऐकताच मला शॉक बसला ! पण मी  न उठता सावधपणे ऐकू लागलो. बाबा म्हणत होते- ‘ अरे, ही घाण आहे. ही इथे कशी आली ?  माझा सहकारी मित्र बावरला ! पण चटकन तो बाबांजवळ येत अदबीने बोलला-‘ बाबा, मी आणलाय याला. हा माझा हा मित्र आहे , त्याला तुमचे दर्शन घ्यायचे होते…….’

             मित्राचे बोलणे पुरे व्हायच्या आधीच बाबा म्हणाले, ‘अरे याच्यावर कुणी काय काय केलेय. तो संकटात सापडणार आहे ’ मित्र आणखी घाबरला !

             त्यानंतर बाबांनी मला पुन्हा छडी मारली. मी लगेच उठून उभा राहिलो. बाबा त्यांच्या तिक्ष्ण नजरेने माझ्याकडे पाहत मित्राला  सांगु लागले,’ याच्या घरच्यांना माझ्याकडे घेऊन ये, मी सांगतो त्यांना काय उपाय करायचा ते ‘. नंतर बाबांनी माझ्या मित्राच्या हाती एक केळे व काळ्या रंगाचा दोरा दिला. बाबा म्हणाले, ‘ हा दोरा त्याला बांधायला दे ‘

             या  बाबांनी मला मात्र काही विचारले नाही की, माझ्याशी  ते  बोललेही नाहीत ! हा अजब प्रकार तेथे हजर असलेल्या लोकांनी  बघितला.

             निघताना मी बाबांना हात जोडले, पण मनात चरफडत तेथून निघालो. हा प्रकार बघणारे काही जण आमच्या बरोबर खाली उतरत असताना उलटे सुलटे प्रश्न मलाच विचारायला लागले ! मी खवळलो होतो. पण उघडपणे शांत आवाजात त्यांना म्हणालो, ‘ अहो, एकतर मी इथे बाबांच्या दर्शनासाठी सहज आलो होतो. माझी काही समस्या नव्हती की प्रॉब्लेम नव्हता.’ त्यावर एक जण मला म्हणाला-‘ अहो पण बाबांना सगळे समजते ‘. मी लगेच उत्तर दिले-‘  त्याबद्दल मी काहीच बोलत नाही. मुळात मी फक्त त्यांच्या दर्शनासाठी आलो होतो ना ? शिवाय, त्यांनी इतरांप्रमाणे मला छडी मारली तेव्हा खाली वाकून  मी नुसता पडून राहिलो. त्यावेळी त्यांचे सगळे बोलणे मला ऐकू येत होते ‘.

                त्यावर ती माणसे मलाच उलटे प्रश्न पुन्हा पुन्हा विचारू लागली, ‘ हे कसे शक्य आहे ? बाबा सगळे जाणतात. एकदा आपण त्यांच्या पायाशी आलो आणि त्यांनी छडी मारली, की त्यांचे बोलणे काहीच ऐकू येत नाही. निपचित असतो आपण. परत छडी मारली की आपण भानावर येतो…’

               ‘ अहो, पण मला त्यांचे सगळे बोलणे ऐकायला येत होते ना ?‘  मी वैतागून उत्तर दिले.

               त्या लोकांनी माझे म्हणणे खोटे पाडले. ‘ लांबून लांबून बाबांना भेटायला, दर्शनाला लोकं येतात. ते अंतर्ज्ञानी बाबा आहेत. आम्ही सुद्दा लांबून आलोय इथे ते उगीच काय ? आम्हाला अनुभय आलाय बाबांच्या ताकदीचा… ‘                      

               मित्र माझ्यावर नाराज झालेला दिसला. झक मारली आणि याला आपण बाबांकडे नेले, असा त्याच्या चेहऱ्यावर मी भाव पाह्यला ! वाटेत मित्राला समजावून सांगितले-‘ हे बघा, तुम्ही कशाला नाराज होताय ? मला जो अनुभव आला तो मी तुम्हाला व त्या लोकांना सांगितला. मी कशाला खोटे बोलू ?’ मित्र बिचारा न बोलता चालत राहिला.

              मित्राने निघताना माझ्या हाती बाबांनी दिलेले केळे व काळा दोरा ठेवला. ‘ याचे मी काय करू ?’ हे विचारल्यावर तो म्हणाला, ‘ ते आता तुम्हीच काय ते बघा, मी निघतो ‘  असे म्हणून  मित्राने मला बाय बाय केले !

              दोन्ही वस्तू मी स्वतःजवळ ठेवल्या व शांतपणे घरी निघालो.

              रात्री आणखी एका मित्राची मी भेट घेतली. सोबत त्या दोन वस्तु नेल्या. आम्ही दोघे जवळचे मित्र. रोज रात्री जेवण आटोपल्यावर आम्ही बाहेर कुठे निवांत ठिकाणी जाऊन रोजच्या घडामोडी एकमेकाला सांगत गप्पा मारायचो. मी त्या रात्री सगळी हकीकत मित्राला सांगितली.

              माझे बोलणे संपल्यावर हा मित्र मला हसत विचारू लागला-‘बरं मग तुझे यावर काय म्हणणे आहे ? ‘, मी म्हणालो-‘ हे बघ, मी कुठली समस्या त्या बाबांकडे घेऊन गेलो होतो का ?, नाही ना ?  मला फक्त त्यांना बघायची  उत्सुकता होती. ते एवढे जर अंतर्ज्ञानी होते, तर त्यांनी सगळे जाणायला नको होते का ? वर माझ्याबद्दल असे शब्द वापरावेत ? माझ्या नसलेल्या समस्येवर ते कसे काय बरे बोलले ?’. 

              माझा मित्र अजूनही खळाळून हसत होता. मी वैतागुन त्याला म्हणालो, ‘ तुला हसायला काय झाले ? दुपारी सगळयांसमोर मी ‘ घाण माणूस ठरलो माहितेय ?’. शिवाय, ती आलेली माणसं माझं म्हणणे ऐकुन घेत नव्हती ! ‘           

              मित्र म्हणाला, ‘ सोडून दे रे दुपारी काय झाले ते. त्या बाबांची विद्या तुझ्यावर नाही लागू पडली. असे होते रे. तू एवढा सिरिअस नको होऊस. तू आता या केळ्याचे आणि दोऱ्याचे काय करणार ते सांग ? ‘

              लगेच मी त्याला विचारले - ‘ तूच सांग मी काय करू याचे ?’

              माझा हा प्रश्न मित्राने क्षणात सोडवला. त्याने प्रसाद म्हणून मला मिळालेले केळे खायला सांगितले आणि काळा दोरा बाजूला असलेल्या  झाडाच्या बुंध्यात सोडून द्यायची सूचना केली !

              मला त्या बाबांकडे दर्शनासाठी नेणारा मित्र आणि बाबांनी मला दिलेल्या वस्तूंमुळे माझ्यासमोर उभा राहिलेला प्रश्न चुटकीसरशी सोडविणारा  माझा मित्र, हे दोघे आजही चुनाभट्टीच्या बाबांची आठवण काढून मला सतावतात !

*किल्लारीचा कलंदर-

              १९९३ मधील ही घटना आहे. महाराष्ट्रात लातूर-उस्मानाबाद मध्ये किल्लारी-सास्तुर भागातील हजारो कुटुंबांना देशोधडीला लावणारा धरणीकंप आठवतोय तुम्हाला ? त्या भागात कित्येकांच्या कुटुंबांवर आपत्ती कोसळली होती. गावेच्या गावे माणसांसह आणि गुरा ढोरांसह भुईसपाट झाली होती.

               त्यावेळी सरकारी व लष्करी मदत पथक तातडीने त्या ठिकाणी कार्यरत झाले होते. बऱ्याच स्वयंसेवी संस्था व वृत्तपत्र-पत्रकारांचे समूह तिकडे मदतीला धावून गेले होते. त्यावेळचे मुंबईतील एक दैनिक ‘आज दिनांक’ ने गिर्यारोहकांचे पथक संघटित करून गटागटाने किल्लारीत पाठवायला सुरुवात केली. दुर्घटनेत ढिगाऱ्याखाली अडकलेल्या मृत-जखमी ग्रामस्थांना बाहेर काढणाऱ्या लष्कराच्या जवानांना सहाय्य करण्याचे काम ते पथक  करू लागले.

               तेथे गेलेल्या एका पथकात मी सहभागी होऊन कार्यरत असताना माझी एका कलंदर बाबाशी गाठ पडली होती. अल्पवेळात ही व्यक्ती साधू  होती की, संधी साधू होती ते समजले आणि मला धक्का बसला.

               किल्लारी जवळच्या तळणीत एक मठ होता. त्यात एक गोसावी बाबा वस्तीला होता. त्याचे नाव ब्रम्हचारी सुकदेव गिरी. वय असावे साठच्या वर. शरीर किरकोळ, वर्ण काळा. अंगावर लालभडक खमीस आणि धोतर. या गीसावी बाबाचे सामान ढिगाऱ्यातून काढीत होते लष्कराचे जवान. आम्ही त्यांचे समवेत काम करीत होतो.

               तेथे कोपऱ्यात गोसावी बाबा शून्य नजरेने एका ढिगावर बसले होते. हात डोक्याला लावलेला ! गरीब बिचारा बाबा. त्याने जे काही थोडेफार जमवले असेल-नसेल ते मिळेपर्यंत तो असाच चिंतेत राहील याचे आम्हाला वाईट वाटले.

               ढीग उपसत असताना सुरुवातीस आम्हाला छोटा तांब्या मिळाला. नंतर एक घोंगडे मिळाले, अर्धे अधिक फाटलेले. मग काही कापडं देखील सापडली. ती फाटलेली असूनही बाबा ती सोडायला तयार होईना !

               नंतर पैशांची पुरचुंडी मिळाली सहाशे अठ्ठावीस रुपयांची ! ते पाहून हताश बाबा स्वतःला सावरू लागले. मात्र मध्येच काही आठवले की ते दुःखी होत. मग आम्ही त्यांचे सांत्वन करू लागलो.

               बाबांशी बोलता बोलता ‘त्या’ रात्रीची हकीकत समजली……रोज मठात चार-पाचजण झोपत असत. बाबा त्या रात्री लातूरला वस्तीला गेले होते म्हणून बचावले ! भूकंपात मठातले सारे ढिगात सापडले अन एक दगावला.

              आम्ही बाबांना सारखे महाराज महाराज संबोधू लागलो तेव्हा ते दिनवाण्या नजरेने उद्गारले-‘अहो, मी कसला हो महाराज ! गावातल्या लोकांना इथं आणून जुगार, दारू आणि कसली कसली मदत करायचो मी. मला तुम्ही महाराज नका म्हणू…..’ याचवेळी  ढिगात जुनाट पत्र्याची एक पेटी सापडली. त्या पेटीमध्ये पन्नास रुपये, एक पोथी, जुने कपडे, व गांजाची पुडी मिळाली ! आम्ही सगळे अवाक झालो !

             म्हणजे या बाबांची साधुगिरी असे उपद्व्याप करीत होती तर !

             आज इतक्या वर्षांनी किल्लारीचा विषय निघाला की, मला तो गोसावी बाबा व त्याच्या पेटीत मिळालेली गांजाची पुडी दिसू लागते.         

*कळसूबाईच्या वाटेवरील बंगाली बाबा-   

             कळसूबाई हे महाराष्ट्रातील उत्तुंग शिखर. गिर्यारोहणा निमित्ताने तेथे काही वेळा जाणे झालेय. या ट्रेकमध्ये बारी गाव सोडल्यानंतर वाटेत एक वस्ती लागते. ती पाठी गेल्यावर छोटी चढण चढायची. मग एक वळण पार केल्यानंतर छोटेसे मंदिर लागते. मुक्कामास उत्तम असे हे ठिकाण आहे. पण कळसूबाई चढाई मोहीम एका दिवसात सहज पूर्ण करून ट्रेकर ग्रुप्स परत जातात. मुक्काम कुणी करीत नाहीत.

           आम्ही कळसूबाई शिखर चढाई करून परतताना या मंदिरात आलो व काही वेळ थांबलो. पावसाचे दिवस असल्याने सगळीकडे छान हिरवाई होती. मंदिराजवळ असलेला खडकाळ नाला वाहात होता. ते सगळे पाहून आम्ही इथेच मुक्काम करण्याचे ठरविले व तेथे पथारी पसरली.

           इथे स्वयंपाक करताना सुकी लाकडे लागणार होती. भांडी आमच्याकडे नव्हती. पण अवचित एक भला माणूस समोर आला. हा या मंदिरात राहणारा  बंगाली साधू.  त्याचे वय असावे ३५-४० वर्षे. जवळचे गांवकरी त्याला 'बाबा'  म्हणत ! सुरुवातीला अबोल वाटणाऱ्या या बाबाने आमच्याशी खूप गप्पा मारल्या. त्याच्या डोक्यावरील काही केसांच्या जाड जठा झाल्यात.  

     या बाबाकडे मी बंगालचा विषय काढला, तसा तो भडाभडा बोलू लागला. बांगला देशातला हा मूळचा माणूस. भटकंती करीत करीत तो इकडे आला आणि येथे राहिला.  दरवर्षी वस्तीचे ठिकाण तो बदलतो. यापूर्वी तो अंजनेरीच्या किल्ल्यावर होता. महाराष्ट्रात तो खूप फिरलाय. कोकण, दक्षिण भारत, उत्तर भारत, नेपाळ, तिबेट, आसाम, नागालँड, अशा कितीतरी ठिकाणच्या हकीकती बाबाने मला ऐकवल्या. या बाबाची  बोलण्याची ढबही काहीशी बंगाली होती.

            उपास-तपासाविषयी विचारल्यावर बाबा म्हणाला-' मी शाकाहारी नाही. पथ्यपाणी पाळत नाही. रोज मांस मच्छी लागते मला. म्हणून ठराविक गावकऱ्यांच्या घरीच मी जेवतो. माझे उपास नसतात. फक्त ग्रहणात आणि काही ठराविक महिन्यात एखाद्या दिवशी मी जेवण करीत नाही.’

             या बाबाच्या अंगात बऱ्याच कला आहेत. तंत्र मंत्र विद्या व सिद्धी अवगत आहेत. हा बाबा मूर्तीही घडवितो. प्लॅस्टरच्या मूर्तीसाठी कोणते रसायन, चुना आणि माती  लागते, त्याचा मार्केटमधला भाव काय आहे, हे सारे बाबा उत्साहात ऐकवतो. बाबाने मेस्त्रीकाम देखील केलेय !

            या बंगाली बाबाचा वर्ण काळा असुन खाकी कळकटलेली फाटकी पॅन्ट आणि वर साधा शर्ट, असा त्याचा पोशाख आहे ! बोलताना बाबा इथला मूळ गांवकरीच वाटला.

            बाबाने आम्हाला स्वयंपाक करायला लाकडे दिली. काही भांडी दिली. इतर मदतही करू लागला. ‘ बाबा, जेवण ठेवू का तुम्हाला ?,  असे विचारल्यावर, ' मी गावात नेहेमीचे जेवण जेवून येतो. तुम्ही नका ठेऊ मला जेवण ', असे नम्रपणे त्याने सांगितले.

           रात्री साऱ्यांच्या डोळ्यावर झोप होती. बाबा मात्र गप्पा मारीत राहिला. पण नंतर माझे सहकारी कंटाळलेले पाहून बाबाने बोलणे आवरते घेतले. त्याने झोपण्यापूर्वी आम्हाला सांगितले, 'तुम्ही झोपताना देऊळाचा दरवाजा चांगला लावून घ्या, इथे जवळ जनावरे फिरतात. जंगली कुत्र्यांचा वावरही आहे….., '         

             बाबाने इथल्या जमिनीमध्ये नाचणी व इतर धान्याची पेरणी केलीय.' स्वतःसाठी हे करायला हवेय ', असे त्याचे म्हणणे  होते.

           दुसऱ्या दिवशी बाबाचा निरोप घेतला अन आम्ही निघालो.

             स्थानिक वातावरणाशी सरावलेल्या आणि कोणालाही आपला त्रास होऊ न देणाऱ्या या बंगाली बाबाचा चेहरा अजूनही माझ्या चांगला लक्षात राहीलाय .

*पिंगुळीचे अण्णा महाराज-

             मुंबई-गोवा हायवेवर कुडाळ नंतर दहा मिनिटांनी पिंगुळी गाव लागते. तेथून उजवीकडे जाणाऱ्या रस्त्यावर संत राऊळ महाराजांचा मठ आहे.  हे राऊळ महाराज सर्व पंचक्रोशीत प्रसिद्द होते. त्यांचा विस्तीर्ण परिसरात वसलेला मठ पाहायला व समाधीस्थळाचे दर्शन घ्यायला आज दूरवरून भाविक येतात. मठात वार्षिक उत्सवही साजरा होतो. भाविकांची राहण्या जेवणाची चांगली सोय होते.

           आज या मठाची जबाबदारी अण्णा महाराजांकडे आहे. राऊळ महाराजांचे हे पुतणे की जवळचे आप्त, ते माहीत नाही, पण ते इथे मठात वास्तव्यास असतात. या मठाचा पसारा मोठा आहे. अण्णा महाराज वयाने जेष्ठ असले तरी उत्साहाने ते सगळीकडे नीट लक्ष ठेवून मठाचे व्यवस्थापन सांभाळतात.

            माझे मित्र आले की त्यांना मी जवळपासची पर्यटन स्थळे दाखविताना पिंगुळीला घेऊन जातो.  तेव्हा, बहुतेक वेळा अण्णा महाराज समक्ष भेटतात.

           अंगाने मजबूत असलेले हे सद्गृहस्थ महाराज नेहेमी हसतमुख मुद्रेने मुख्य दालनात मोठ्या आसनावर बसलेले दिसतात. मठात आलेला प्रत्येक माणूस दर्शन घ्यायला, पाया पडायला किंवा कुतूहलापोटी अण्णा महाराजांच्या समोर जातो. त्यावेळी त्यांच्या पुढयात नेहेमी आलेल्यांचा गोतावळा बसलेला असतो.

           महाराज बसलेल्या माणसांशी गप्पा मारीत असले, तरी नवीन आलेल्या माणसावर त्यांचे लक्ष असतेच. पाया पडायला आपण वाकलो की, ते त्यांचा हात आशीर्वादासाठी पुढे करीत बसायला सांगतात. मठातील सेवेकऱ्याला बोलावून ‘ यांना चहा ध्या बघू,’ अशा सूचनाही देतात. जेवणाच्या वेळेला आलेल्या सगळ्यांनाच ‘ आधी जेऊन घ्या, मग सावकाश इथे येऊन बसा ‘, असे सांगणाऱ्या अण्णा महाराजांच्या स्वभावातील ओलावा प्रत्येक अभ्यागताला भावतो. 

           एकदा मी  दुपारी पिंगुळीच्या मठात मित्रांना घेऊन गेलो होतो. अण्णा महाराज समक्ष भेटले. त्यांनी आमची विचारपूस केली, नंतर म्हणाले, ‘ आता तसेच जाऊ नका. माशांचे(Fish) जेवण तयार होतेय. जेवण करा आणि मग जा ‘. मला व मित्रांना आश्चर्य वाटले. मठात माशांचे जेवण कसे ? पण आम्ही तेथे दुसऱ्या बाजूस असलेल्या स्वयंपाक गृहात पाहायला गेलो, तर तेथे मासळी साफ करण्याचे काम चाललेले ! 

           या महाराजांनी स्वतःचे समाधीस्थळ(गृह) आधीच बांधून घेतलेय ! ते स्वतःहुन त्याविषयी बोलतात. त्यांचे संकल्प ऐकवतात.  

           मी प्रत्यक्ष पाहिलेल्या व भेटलेल्या साधू-बैरागी-संत-बाबा यांच्यापैकी आज अण्णा महाराजच पिंगुळीला गेल्यावर समक्ष भेटतात, बोलतात. पिंगुळीच्या मठाची धुरा आजही अण्णा महाराज सांभाळत आहेत.

           आपण पिंगुळीला मठात गेलात, तर ते आपले अवश्य स्वागत करतील.                            

                                                             ::::::::::::::::::::::::