💐परिसर💐

💐परिसर💐

             वेगवेगळ्या परिसरात फिरताना आपल्या महाराष्ट्रात आणि राज्याबाहेर कितीतरी अशी ठिकाणं मला पाहायला मिळाली, की त्यांच्याविषयी काही लिहावेसे वाटले. कोकण प्रांतात सुपरिचित असणारे असेच एक ठिकाण म्हणजे रत्नागिरी. तो परिसर फिरताना मला कसा भावला, ते मी इथे सांगत आहे………….. 

💐रत्नागिरी……...

             कोकण रेल्वे मार्गावरील सर्वात महत्त्वाचे रेल्वे स्टेशन म्हणजे ‘रत्नागिरी’. हे  प्रशस्त रेल्वे स्टेशन नाचणे गावच्या परिसरात उभारले गेलेय. या स्टेशनात दिवसरात्र प्रवाशांची गजबज असते.

                 येथून बाहेर पडले, की बारा पंधरा मिनिटे चालल्यावर मुख्य शहर सुरू होते. तेथे मध्यवर्ती एसटी बस स्थानक व रिक्षा स्टँड सज्ज आहे. टमटमरिक्षा  आहेत, त्यामुळे कुठे जायचीयायची गैरसोय होत नाही. खूपदा या शहरात फिरणे झालेय, पण एकदम आतपर्यंत नाही फिरलो. काही महत्वाची ठिकाणं मात्र पाहून झालीत.

                 स्वातंत्र्यवीर सावरकर यांना स्वातंत्र्य पूर्व काळात ब्रिटिशांनी येथील मध्यवर्ती जिल्हा कारागृहात ठेवले होते. काही काळ त्यांचे कुटुंबासह रत्नागिरीत वास्तव्यही होते. शहरात पतितपावन मंदिराची छोटेखानी वास्तू पहायलाही दुरून सावरकरप्रेमी येतात.

                  रत्नागिरीचा सर्वात उंच भाग म्हणजे रत्नदुर्ग किल्ला. तेथे जाण्यासाठी पक्की डांबरी सडक आहे. सिटी बसेस, रिक्षा-टमटम जाये करतात. चढणीची वाट लागते, तेव्हा सुरुवातीला डावीकडे लाईट हाऊस दिसते. ते आता सर्वाना पाहण्यास खुले झालेय. मात्र त्याचे ठरलेले टाईमटेबल आहे. जवळ फिशरीज म्युझिअम देखील आहे.

                  पुढे काही अंतराने डावीकडे अथांग समुद्र पाहायला मिळतो. इथे आपण जरा वर चढून उभे राहिलो, की खाली उतारच उतार दिसतो. हा उतार धोकादायक उतार आहे. इथून थोडा जरी तोल गेला, तरी माणुस खाली तळाला फेकला जाईल !  त्यामुळे चालताना बघताना खूप सावध राहावे लागते. सगळा चढणीचा रस्ता संपला, की  श्रीभगवतीदेवी मंदिराचे मुख्य प्रवेशद्वार लागते. काही पायऱ्या चढून गेल्यावर मंदिराचे विस्तीर्ण आवार दिसते. देवी दर्शनानंतर आपण तेथूनच रत्नदुर्ग किल्ला पाहायला निघतो.

                  रत्नदुर्ग किल्ला तिन्ही बाजूनी पाण्याने वेढलेला आहे. इथे देखील खाली पाहताना सावध राहावे लागते. खालच्या बाजूस असलेली काही भुयारे पाहायची असतील, तर खाली बंदर वाटेने जाऊन खडखाळ भागांवर चालावे लागते. अत्यंत रिस्की खडक आहेत तेथे. समुद्राच्या लाटांमुळे तेथली भुयारे पाहता येत नाहीत. रत्नदुर्ग वरून उत्तरेकडे गणपतीपुळे पर्यंतचा भाग दिसतो. दक्षिणेकडे आंबोळगड, जैतापुर पर्यंतचा पट्टा नजरेस येतो.

                  ब्रम्हदेश(म्यानमार)चा एकेकाळचा राजा थिबा याचा लाल रंगाचा पॅलेस रत्नागिरीतील भल्यामोठ्या माळरानावर पाहायला मिळतो. मात्र ही प्राचीन वास्तू आता शांत आणि एकाकी अवस्थेत उभी आहे. या थिबा राजाच्या आयुष्यात खूप दुःखद घटना घडल्यात, तो इतिहास ’थिबा पॅलेस’ मध्ये शब्दबद्द करून ठेवलाय. काही वर्षांपूर्वी  थिबा राजाच्या वंशजांचे एकत्रित संमेलन रत्नागिरीत झाल्याचेही वर्तमानपत्रात वाचले.

                 रत्नागिरी शहरात टिळक आळी आहे, तेथे लोकमान्य टिळकांच्या वास्तव्याने पुनित झालेले टिळक स्मारक उभे आहे. लोकमान्यांचे जन्मगाव मात्र चिखली आहे.

                 रत्नागिरी हे जिल्ह्याचे ठिकाण क्षेत्रफळाने मोठे आहे. सरकारी ऑफिसेस, फोर्ट, कारागृह, मेंटल हॉस्पिटल, बाजारपेठ, चौपाटी, थिबा पॅलेस, पतितपावन मंदिर, ही शहरभरातली वैभव स्थळे आहेत. आता नवीन वसतीचे  भाग नाचणे, मझगाव, सडा, भाट्ये पावस मार्ग, या ठिकाणी पसरत चाललेत. मॉडर्न  इमारती, टुमदार बंगले, फार्म हाऊसेस, आणि प्रशस्त हाऊसिंग कॉम्प्लेक्स, या साऱ्यांनी रत्नागिरीचा चेहरा मोहराच बदलून टाकलाय.

                पण या शहराचे गत वैभव पाहायला तुम्हाला फिरायचे असेल तर ? तर तुम्ही जरूर जवळपासच्या गावात-  वाड्यांत जा. तेथे तुम्हाला जुनी टुमदार चौसोपी चिरेबंदी घरं, चिमुकल्या वाटा-रस्त्यांची आळी, पाणंद वाट, आणि प्राचीन देवालये पाहायला मिळतील.

                अजून एक ठिकाण तुम्हाला सांगतो की तुम्ही तेथे जरूर भेट द्याल. हातखंबा रोडच्या दिशेला दहा मिनिटांच्या अंतराचा गाडी प्रवास  झाल्यावर एक गाव लागते, त्या भागात कोकण रेल्वेने मोठा पूल उभारला आहे. भोके नावाचे स्टेशन तेथून जवळ आहे. या रेल्वे पुलाला आठ नऊ सिमेंट काँक्रीटचे उत्तुंग आणि भक्कम खांब आहेत.  हा रेल्वे पूल पाहायला अलीकडे  खूप लोकं जातात.

                हा पूल चारही बाजूनी पाहण्यासारखा आहे. प्रत्यक्ष पुलावर आल्यावर मात्र अत्यंत सावधपणे उभे राहावे लागते ! कारण दोन्ही बाजूला जे बोगदे दिसतात, त्यातून येणारी जाणारी गाडी अगदी सुसाटत येते आणि जाते !  हा मार्ग सिंगल आहे आणि तिथे उभे राहायला जेमतेम जागा आहे. इथून खाली दूरवर दिसणारी हिरवीगार शेती, डोंगर आणि छोटे नदी नाले, छोटी छोटी घरे  मनाला भुरळ घालतात. मग आपण बाजूला बाहेर येऊन पुलाखाली जाणारी वाट धरायची. उतारावर पायऱ्या आहेत.  त्या  उतरून खाली एकेका खांबाच्या पायथ्याशी जायचे. प्रत्येक खांब पोकळ आहे व प्रत्येक खांबाला दरवाजा आहे. बहुतेक सर्व दरवाजे कुलूपबंद केलेले आहेत. काही उघडे आहेत. त्याच्या आतमध्ये धूळ, केरकचरा आहे. अपवाद एका खांबाचा. हा स्वच्छ आहे. तुम्ही अवश्य या खांबाच्या आत प्रवेश करा. वरची पोकळ बाजू पाहताना तुम्ही ‘ऑ’ वासलात, तरी त्याचा प्रतिध्वनी वरपर्यंत जाईल ! इथे गाण्याचे स्वर ऐकताना सुंदर वाटते. इथे तुम्ही कुठलेही गाणे म्हटलेत, तरी त्याची सुरावट सुमधुर होऊन तरंगत वर जाते ! रत्नागिरीत फिरताना  हे सारे तुम्ही जरूर पहावे  अन अनुभवावे.

                तुम्हास थोडी आध्यत्मिक शांती अनुभवायची इच्छा असेल, तर सरळ पावस गावची वाट धरा. तेथे तासाभरात तुम्ही सहज पोहोचाल. पावसच्या स्वामी श्रीस्वरूपानंद यांचा आश्रम परिसर आस्तिक पर्यटकांना खिळवून ठेवतो. स्वामींचे समाधीस्थळ, मंदिर, निवासवास्तू, ध्यानगृह, हे श्रद्धाळू  भाविकाला गंभीर करते. श्री स्वरूपानंद स्वामींचे काव्यात्म लिखाण खूप आहे. ते वाचण्यापूर्वी त्यांची चरित्र कथा जाणून घ्यावी. या पवित्र स्थळी निवास, भोजनाची व्यवस्था असल्याने तुमची गैरसोय होत नाही.

                 मनःशांती देणारे पावसचे ‘स्वरूपतीर्थ’ तुम्ही रत्नागिरीची सफर करताना जरूर पहा बरं का !

 

                                                                 :::::::::::::::::::::::::::::::::