💐आठवणीतील व्याख्याने💐

 💐आठवणीतील व्याख्याने💐

                 माझे बालपण आणि शिक्षण ज्या गिरणगावात गेलेय, त्या परिसरात वर्षभर या ना त्या कार्यक्रम-उत्सव-उपक्रमांची रेलचेल असायची. लहानांपासून ते जेष्ठ-वृदांपर्यंत सगळ्यांचे मनोरंजन आणि ज्ञान प्रबोधन त्यामुळे होत होते. त्या वेळच्या गणपती, गोविंदा, नवरात्री, दिवाळी या उत्सव-सणांबरोबरच स्वतंत्र साहित्य संमेलने,  व्याख्यानमाला, संगीत मैफिली, क्रीडा स्पर्धा, या चांगल्या कार्यक्रमांचा लाभ सर्व गिरणगावकरांनी घेतलेला आहे.

                 मी साहित्यप्रेमी रसिक असल्याने, जेथे कुठे असे कार्यक्रम व्हायचे तिकडे मी वेळ काढून जायचो. खूप काही चांगले विचार-कल्पना त्यातून मिळायचे. असेच एक व्याख्यान मी ऐकलंय त्यावेळी. ते वर्ष होते १९९७. व्याख्याते होते गजानन खातू. ‘ अपना बाजार ‘ या मुंबई व महाराष्ट्रात प्रसिद्ध असलेल्या कामगारांच्या ग्राहक दुकान (Departmental Stores) चळवळीतील ही एक अग्रगण्य  व मान्यवर व्यक्ती होती. अपना बाजारच्या स्थापनेपासून पुढाकार घेतलेल्या या समाजवादी  नेत्याने श्रोत्यांना आपला विषय सोप्या व चांगल्या पद्धतीने समजावला.

                आपल्या देशाचे वर्तमान विकास धोरण आणि त्यावेळचे धोरण, यांची तुलना करताना ‘ स्वदेशी म्हणजे नेमके काय ? ‘  हे  व्याख्यान आजही तुमचे प्रबोधन करेल………….

💐स्वदेशी म्हणजे नेमके काय ?

व्याख्याते-ग.ना.खातू--

                  या  व्याख्यानाला अर्धी अधिक शालेय वयातील व तरुण मंडळी उपस्थित होती. त्यामुळे सुरुवातीस व्याख्याते ग. ना. खातू यांनी हलकी फुलकी गोष्ट सांगून व्याख्यानात लहानपणच्या आठवणी ऐकवल्या, व  नंतर  मुख्य  विषयास सुरुवात केली.

                   सध्या भारताची अर्थव्यवस्था अतिरेकी उदात्तीकरण व परदेशी कंपन्यांना स्वायत्तता देत आहे. असे सांगत त्यांनी आपली मते स्पष्टपणे मांडली. बहुतांश पश्चिमात्य देश स्वार्थी व धंदेवाईक आहेत. ते, आपण पारतंत्र्यात असताना जे करीत होते, तेच धोरण त्यांनी आताही ठेवलेय.

                   पारतंत्र्यात त्यांनी आपल्याकडचा कच्चा माल तेथे मागवून त्याचा उपभोग कमी पैशातून त्यांच्या देशात घेतला. आता गॅट जी-३०७  व इतर निर्बंध आपल्यावर लादून हे देश आपल्यावर प्रेशर आणत आहेत.

                  वास्तविक आपला देश हा गरीब देश आहे. भयंकर गरिबी व खेडीपाडी असलेल्या आपल्या देशात आरोग्याकडे दुर्लक्ष, तर बेरोजगारांना  नोकरीसाठी ठोस प्रयत्न होत नाहीत, अशी स्थिती आहे. राजकीय सरकार उदात्तीकरणाच्या माध्यमातून अर्थव्यवस्था बळकट करू पाहात आहे.

                  खातू यांनी याची सोपी-सोपी उदाहरणे श्रोत्यांना ऐकवली- दोघे  मित्र असतील. त्यातला एक श्रीमंत तर दुसरा  गरीब असेल, मग कोण कोणाशी जास्त मैत्री करेल सांगा ?  

तर, गरीब. तो श्रीमंत मित्राबरोबर  जास्त राहण्याचा प्रयत्न करेल. त्यामुळे थोडा फायदा होईल त्याचा. त्याचेबरोबर फुकटात खाणे पिणे मिळेल, त्याच्या ओळखी पाळखीचा फायदाही होईल, ही त्या गरीब मित्राची अपेक्षा. मात्र श्रीमंत मित्र काही त्याचेकडे वारंवार जाणार नाही.

                  आपल्या गरीब देशाचे नेमके असेच चाललेय. हे भले मोठे श्रीमंत देश आज आपल्याला एवढे भांडवल तंत्रज्ञान, धंदे, आणि सहाय्य एवढ्या उदारपणे का म्हणून देताहेत ?  आपण तर गरीब आहोत ना ? याचे उत्तर म्हणजे त्यांची व्यापारी वृत्ती !  त्यात स्वार्थ आहे. ही  स्थिती भविष्यात देशाला धोक्यात आणू शकेल.

                  आज एका प्रसिद्ध परदेशी कंपनीचे मक्याचे दाणे व इतर पदार्थ, जोरदार जाहिराती करून विकण्याचा प्रयत्न चाललाय, तो  का ? वास्तविक आपण उष्ण भागात राहणारे महाराष्ट्रीयन. मका हा उष्ण पदार्थ आहे, की ज्याचा आपल्या प्रकृतीला आणि या हवामानात त्रास होऊ शकतो. पंजाब, हरियाणाचा गहू  रेशनमार्फत आपल्याला देण्यात येतो. काय जरुरी आहे याची ? आज महाराष्ट्रात ज्वारी-बाजरी-नाचणी यांची शेती असताना व हे पदार्थ आपल्या हवामानात चांगले येत असताना गहू आपल्याला काय कामाचा, की ज्याचेमुळे अपचन, गॅस व इतर त्रास होऊ शकतात ? आपली  बाजरी-नाचणी-ज्वारी ही धान्ये पचायला हलकी  व चांगली आहेत. पण आज शहरात सर्रासपणे असले खाणे होत नाही. ग्रामीण भागातही याचे प्रमाण कमी झालेय.                 

                काही परदेशी कंपन्या आपल्या  जाहिरातीत किती चुका करतात, त्याची उदाहरणे व्याख्यात्यांनी श्रोत्यांना सांगितली. आपण पूर्वी काळी टूथ पावडर म्हणून मशेरी(कोळसा मिश्रित) सरळ हाताने वापरायचो. आता कितीतरी आधुनिक  टूथपेस्ट आपल्याला लागतात ! तेही छान ब्रशने घासतो आपण ! कंपनी जाहिरातीत  म्हणते ब्रश वापरा. हाताने काळ्या कोळशाची  मशेरी व असले दंतमंजन लावू नका. त्याने दात खराब होतील. हिरड्यांना इजा होईल. असे जाहिरातीत सांगितले जाते. पण या कंपन्यांचे ब्रश काय दातांवर हलके फुलके वापरता येतात कां ? उलट त्याने दात जास्त खराब होतात. हीच गोष्ट फ्लोराईड टूथ पेस्टची. पूर्वी फ्लोराईडयुक्त पेस्ट वापरा, दात चांगले होतील, अशी जाहिरात यायची. आता काही कंपन्या अशा पेस्टचा वापर करू नका, असे म्हणू लागल्या आहेत ! का ? तर फ्लोराईडमध्ये एक जे रसायन असते, त्या रसायनाचा परीणाम दातांच्या वरच्या आवरणावर होतो. दात पांढरे पडतात. कडकपणा येतो म्हणे दातांना !  मग यापूर्वी ‘त्याच’ पेस्टने आमचे दात तुम्ही साफ करायला सांगितले होतेत ना ?  आता यापूर्वी झालेले आमच्या दातांचे नुकसान भरून द्या की तुम्ही ?

             आज साहित्य क्षेत्रात शेक्सपिअर हा जगात अग्रगण्य साहित्यक मानला जातो. पण त्याच तोलामोलाचे आपले  संतश्रेष्ठ श्रीज्ञानेश्वर-तुकाराम आणि इतर संतांना आपण कितीसे मानतो आहोत ? काय कारण याचे ? हे आपले साहित्यिक संत त्यांच्या इतकेच थोर आहेत. मात्र आपल्याला घरचे कधी महत्वाचे वाटतच नाहीत.                              

             या  बहुतांश श्रीमंत देशांना आपल्याशी फक्त व्यापार-व्यवहार, तोही त्यांच्या सोयीने करायचा आहे. त्यांना स्वतःची शस्त्रास्त्रे विकायची आहेत आपल्या सारख्या गरीब देशांना. शेजारी राष्ट्रांत भांडण लावून व शस्त्रं विकून स्वतःचे  पोट भरायचे, श्रीमंत व्हायचे ही  यांची  नीती आहे.

त्यांना जर आमच्या सारख्या देशांना खरोखर सहाय्य करायचे आहे ना ? आमची गरिबी दूर करायची आहे ना ? मग का नाही ते आमची ही श्रम शक्ती त्यांच्या देशात प्रामाणिकपणे राबवत ? फक्त मोठे उद्योगधंदे आमच्या देशात आणायचे आणि सवलतीत जमिनी मिळवून मत्ता मिळवायची, हे कुठले आर्थिक धोरण ?

                     या व्याख्यानात, देशातील सध्याच्या वेठबिगारीबद्दल व श्रमिकांच्या स्थितीबद्दल खातूंनी आकडेवारीनिशी माहिती दिली.

                     ते म्हणाले-आज आपले लोक श्रम करताहेत. पण त्या मानाने त्यांना पगार मिळत नाही. आज जणू ते आपले रक्त देऊन श्रम करताहेत. त्यामानाने श्रमिकांना मिळणारे वेतन तुटपुंजे आहे. काहींना तर अतिशय कमी पगारावर नोकरी कामधंदा करावा लागत आहे. गरीब लोकांना अर्धपोटी राहून कामे करावी लागत आहेत, त्यांच्या बायकामुलांची सुद्दा  हीच स्थिती आहे. सार्वजनिक आरोग्य व्यवस्थेकडे पुरेसे लक्ष दिले जात नाही. तेव्हा आपल्या देशाचा विकास करताना सगळा ताळमेळ राखायला हवाय. आपण गरीब आहोत. मनुष्यबळ भरपूर आहे आपल्याकडे. मात्र  त्या तुलनेने देशात रोजगार-कामधंदे उपलब्ध नाहीत. त्यामुळे रोजगाराभिमुख कामधंदे व उद्योगांची उभारणी देशातच व्हायला हवीय. आज आधुनिक पादत्राणांमुळे कितीतरी चांभारांचे पोट भरणे कठीण झाले आहे. हे सारे अयोग्य आहे.

                   खातूंनी बोलताना इतर विषयांची माहिती दिली आणि सांगितले की, आपण दिवसरात्र जे टीव्हीवर पाहतो ती स्वप्नं रंजनातील सृष्टी आहे ! मोठ्या मोठ्या कुटुंबातली काल्पनिक प्रकरणे व न पटणाऱ्या गोष्टी आपल्याला   टिव्हीवर पाहाव्या लागतात. मुलांना वाईट संस्कार होतील अशी दृष्यं टीव्हीवर सतत दाखविली जातात. आपल्या देशाची तुलना जपान, कोरिया, सिंगापूर यांचेशी करण्यात येते, ती चुकीची आहे  हे त्यांनी पटवून दिले आणि आपल्या प्रबोधनपर व्याख्यानाचा समारोप केला.

                   आज आपण २०२० सालात जगत आहोत. त्यावेळची आपल्या देशातली आर्थिक तसेच सामाजिक स्थिती आणि आजची स्थिती, यात बराच फरक पडलेला आहे. मात्र हे मान्य करून मी म्हणेन, आजही आपला भारत देश गरीब राहिलाय. तो पुर्णतः गरिबीतून बाहेर आलेला नाहीए. आज कुठल्याही दुर्गम खेड्यात जा, वीज-पाणी, आपत्ती प्रसंगात संपर्क, आरोग्य व्यवस्था, जगण्यासाठी लागणारे अन्नधान्य आणि पैसा अडका, या  महत्वाच्या समस्या  पूर्णतः  सुटलेल्या नाहीत. देशातील फक्त नगरे व शहरी लोकांच्या समस्या सुटल्या म्हणजे झाले नव्हे. गरीबातला गरीब भारतीय उपाशी राहायला नकोय. तो त्याच्या कुटुंबासह किमान निवाऱ्यासह सुरक्षित  राहून जगायला  हवा आहे. मात्र आजची परिस्थिती पाहिली  तर मी म्हणेन,  ‘ आज आपली ‘इंडिया’ श्रीमंती मिरवू लागली आहे, पण ‘भारत’ मात्र अजून गरीबीत जगत आहे ’.  

 

                                                    ::::::::::::::::::::::::::::::::::