💐लक्षवेधी💐

 💐लक्षवेधी💐

                     मी एक गानप्रेमी रसिक आहे. सुमधुर गीते अन गाणी माझे दैनंदिन जीवन सुंदर करतात. रेडिओ आणि संग्रहित असलेला संगीत खजीना माझे ताणतणाव दररोज हलके करीत मला उत्साही ठेवतो.  आपल्या संगीत आणि गीत-गाण्यांनी भिजवून टाकणारे रफी, लता, आशा, किशोर, येशूदास,… ..यां दिग्गज गायकांना मी देवतुल्य मानतो.  या साऱ्यांचा मी कृतज्ञ देखील आहे. माझ्या या संगीत परिवारात अग्रस्थानी असलेल्या लतादिदी मंगेशकर यांनी नुकतेच  ९१व्या वर्षात पदार्पण केलेय. २८ सप्टेंबरला लतादिदींचा  वाढदिवस सर्वत्र साजराही झाला.

                    या वाढदिवसाच्या निमित्ताने मी लतादिदींविषयी  कृतज्ञता व्यक्त करताना मला काही सांगायचे आहे…………...

💐जुग जुग जियो लतादिदी💐

                    साऱ्या विश्वात स्वरमयी लतादिदी प्रसिद्द आहेत. दिदींचे मंगेशकर कुटुंब खरेतर स्वरभास्करांचा वरदहस्त लाभलेले सुंदर घराणे आहे. या घराण्याने तमाम स्वरप्रेमींचे कान सदैव तृप्त केले आहेत. आजही घरोघरी आमच्या लतादिदीनी गायिलेली मराठी, हिंदीसह असंख्य भाषेतील गीतं दररोज ऐकली जात आहेत.

                   या  जगविख्यात गायिकेच्या गानसंपदेची माहिती मिळवीत असताना मला एकदा त्यांनीच लिहिलेले ‘ फुले वेचितां……..’ हे ग्रंथाली प्रकाशनाचे जुने पुस्तक हाती लागले. या पुस्तकात लतादिदींनी त्यांच्या बालपणातल्या काही आठवणी लिहिल्या आहेत, त्याच आठवणी तुम्हास मी थोडक्यात सांगत आहे…………..      

                   मंगेशकर कुटुंबाच्या आजोळचे कुलदैवत सप्तशृंगी देवी आणि लता दिदींचा जन्म इंदूरचा. या मंगेशकर कुटुंबातील भावंडांमध्ये ‘लता’ सर्वात मोठी. त्यानंतर हृदयनाथ, आणि  मग इतर भावंडे. त्यांचे ‘बाबा’  संस्कारी व परंपरावादी होते. पण मुलांवर त्यांनी भारी माया केली. खूप खर्च करायचे ते मुलांवर. त्यांना गरीबांबद्दल कणव व जिव्हाळाही होता. कितीतरी गरीब कुटुंबाना त्यांनी अडचणीच्या प्रसंगी मदतीचा हात दिला व सावरले.

                   गाणे व संगीताच्या रियाझाबाबत दिदींचे वडील (म्हणजेच मास्टर दीनानाथ) हे नेहेमी दक्ष असत. त्यात हयगय झालेली त्यांना सहन होत नसे. एकदा लतादिदींनी खोटे कारण आईला (म्हणजे माई)  सांगितले की, ’ छाती दुखतेय म्हणुन आज रियाझ नाही करणार मी ‘. तेव्हा वडिलांनी माईला सांगितले, ‘ तीला गूळ चुन्याचा लेप लाव.’ आणि तसेच झाले. ती आठवण दिदींना अजून आहे.  आपल्या बाबांची अत्तराची कुपी ‘अमोल’ आठवण म्हणून दिदींनी जपून ठेवलीय.

                 दिदींच्या आई, म्हणजे माई पेंटिंग करायच्या. या माईंचे अगोदरचे नाव शेवंता. नंतर ते शुध्दमती झाले. त्यांना गाण्याची व काव्याची देखील आवड होती. सत्य साईबाबांवरचे त्यांचे काव्य ध्वनिमुद्रित झालेले आहे. वाचनाचाही माईंना शौक होता. त्यांनी सर्व जग बघितले. माईंना लंडन खूप आवडे.

सात आठ वेळा माई तिकडे जाऊन आल्या. इंग्लंडच्या राणीला भेटून आल्या ! माईंची आई(आजी) सोनुताई लाड(बाळ नट). त्यांच्याकडे लोकगीतांचा प्रचंड साठा होता. आजीच्या गाण्याची चाल आणि शब्द  लतादिदींनी संगीत दिलेल्या काही चित्रपटात वापरले आहेत.                  

                 बाबांचे तात्याराव सावरकरांशी(क्रांतीवीर सावरकर) चांगले सख्य होते. पु.ल. देशपांडेही चांगले परिचित होते. नाट्यकर्मी मास्टर दीनानाथांची संगीत नाटक मंडळी त्याकाळी खूप प्रसिद्द होती. त्यांच्या काळात मंगेशकर कुटुंबाने चांगली सुबत्ता उपभोगली. परंतु त्यांच्या निधनानंतर(१९४२)  मंगेशकर कुटुंब पोरके झाले.

                मग रोजच्या चरितार्थासाठी सर्व कुटुंबाची जबाबदारी लतादिदींवर आली. पण  न डगमगता या हुशार मुलीने संसाराचा  भार  समर्थपणे पेलला. मास्टर विनायकांच्या प्रफुल्ल पिक्चर्समध्ये लतादिदीनी नोकरी केली. सुरुवातीला त्यांना ८० रूपये पगार मिळायचा. मास्टर विनायकांच्या चित्रपटात पार्श्वगायन  आणि कधी छोट्यामोठ्या भूमिका करण्याचे काम दिदी करत होत्या. तुटपुंज्या पगारात या कुटुंबाने काटकसरीचे आणि उपासमारीचे  अनेक अनुभव घेतले आहेत. पण मंगेशकर कुटुंब त्यात समाधानी राहिले.

               लतादिदी मूलतः खोडकर व खट्याळ स्वभावाच्या होत्या. आपल्या भावंडांना दटावणे त्यांना आवडायचे. कधी भुताची भीती दाखवित लतादिदी आशाला घाबरवून तीच्याकडे चकल्या मागायच्या ! मात्र या खोडीमुळे नंतर माईंचा दम दिदीला खावा लागलाय !  दिदीना चांगले कपडे वापरायची हौस होती. आपल्या हातात चांगले घड्याळ असावे, ही देखील त्यांची इच्छा होती ! खिमा खायला आवडे. पण दिदींच्या या इच्छा सहज पूर्ण होत नव्हत्या. चित्रपट पाहायची देखील हौस दिदीना होती. मात्र ते कठीण होते. त्यांना सामाजिक कार्यातही रस होता. मिनाक्षी(रतनभाई) बरोबर त्यांनी जाहीर कार्यक्रम बांगला देशासाठी(१९४३ चा दुष्काळ) केला होता.

               मा. विनायकांची प्रफुल्ल पिक्चर्स कंपनी मुंबईत हलविल्यानंतर लता दिदींना मुंबईत यावे लागले. गिरगावातील शेणवी वाडीत विष्णू बागेमधील लग्नाच्या धर्मशाळेत त्या राहायला आल्या. नंतर भालचंद्र पेंढारकर(प्रभाकर पिक्चर्स) यांचेकडून कामासाठी विचारणा झाली. त्यावेळी दिदींचे वय होते १५ वर्षे !   रु.३००/- पगाराची नोकरी पेंढारकरांनी त्यांना देऊ केली. विनायकरावांना हे कळल्यावर ते दुःखी झाले. त्यांनी दिदींना पगार वाढवून  रु.२००/- देण्याचे कबूल केले. तेव्हा दिदी प्रफुल्ल पिक्चर्स मध्येच राहिल्या. 

              चित्रपटात गाणे म्हणताना दिदींनी नाटकात काही भूमिकादेखील केल्या आहेत. संगीत सौभद्र मध्ये नारदमुनी, तर पुण्यप्रभाव नाटकात युवराज म्हणून त्यांनी काम केले. त्यावेळी वडिलांनी दिदींचे कौतुकही केले होते.

            दिदीचे महल मधील ‘ आयेगा आनेवाला ‘ हे गाणे त्यांचे अतिशय आवडते गाणे. ते कठीण आहे गायला असे त्यांचे म्हणणे. बरसात मधले ‘ हमसे मिले तुम …………’ देखील दिदींचे आवडते गाणे आहे. बरसातच्या गाण्यांनी त्यावेळी मोठा विक्रम केलाय. दिदीना –‘ घनश्याम सुंदरा……’.ही भूपाळी अन व्ही. शांतारामांची गाणी व त्यांचे सादरीकरण-दृश्यकरण खूप आवडते.

                 शृंगारिक गाणी म्हणताना त्यात अश्लीलता येऊ देऊ नका, अशी त्यांची निर्मात्यांना विनवणी असायची. सैगलचे सिनेमे  दिदींनी  ५/६ वर्षाचे वय असताना आणि अंगात ताप असताना  वडिलांना बरोबर घेऊन पाहिले आहेत !

                १९४४ साली प्रसिध्द नटी नूरजहाँ मा. विनायकांच्या कंपनीत आली. तीचे सौंदर्य  आणि आवाजाने दिदींना मोहित केले. वनमाळी हॉल- दादर येथे प्रख्यात गायिका रोशन आरा यांचे गायन दिदींनी ऐकलेय. आपल्या वडिलांची पुण्यतिथी साजरी करताना एका वर्षी त्यांनी बडे गुलाम अली यांच्या गायनाचा सुरेल कार्यक्रम ठेवला होता. लता दिदींना भीमसेन जोशींचे गायनसुद्दा आवडायचे. ते सुरेख तान द्यायचे.

                इंग्रजी संगीताच्या आवडीबद्दल सांगायचे, तर बिंग सकोबी हा छान संगीत गाणी गात असे. तसेच निग्रो गायक नॅटकिंग कॉल त्याच्या ‘Unforgottable’ या गीताची रेकॉर्ड प्रसिध्द होती. तो भावुक आवाजात गायचा. ही रेकॉर्ड दिदींच्या संग्रही आहे. तो वारला, त्यावेळी लतादिदी रडली आहे.

               बीटल्स संगीत दिदींचे आवडते(म्हणजे त्यांनी विविध वाचलेले). नर्गिस ही दिदींची आवडती नटी. तीचे गीत ‘ ए मेरे लाडला.. आजा……हे चांगले गीत होते. बरसात मधले ’ राजाकी आयेगी बारात…’ हे पण भावते. नूतनची भूमिका पण दिदीला आवडते. विशेषतः ती अल्लड गाणी म्हणताना ! त्याचप्रमाणे, मीना कुमारी दिल एक मंदिर मध्ये ‘-हम तेरे प्यारमे सारा आलम खो बैठे………………… ‘, आणि दिल अपना और प्रीत परायी  मधील ‘ अजब दास्ता है……’. हे मीनाचे गीत दिदीला आवडते.

              नूतनने सीमा मध्ये ‘ सुनो छोटीशी गुडीया की लंबी कहानी ‘, बंदिनीमध्ये  ‘ गोरा गोरा अंग लइले, मोहें शाम रंग दइले-‘ ,’ कंकरिया मारके जगाया ‘ हे हिमालयकी गोदमे मधील गाणे,…...अशी सारी दिदींची आवडती गाणी आहेत.       

              लतादिदींच्या आवडत्या गीतांची यादी अजूनही मोठी आहे—

               वहिदा रहेमान हिने बिस साल बाद मध्ये  म्हटलेले ‘ सपने सुहाने लडकपनके…….. ‘ व गाईड मधले ‘आज फिर जीने की तमन्ना है……. ’, साधनाचे वह कौन थी मधील ’ नैना बरसे रिमझिम रिमझिम…….. ‘ , शुभा खोटेचे सीमा मध्ये गायिलेले ‘ बात बातपे रुठोना- ‘………...ही सारी सारी लतादिदींची आवडीची गीते आहेत.

               मराठीमध्ये सुद्दा दिदींच्या नेहेमी ओठावर येणारी कितीतरी गीते आहेत. त्यातही -साधी माणसं मधील ‘  ऐरणीच्या देवातूला ‘….., ‘ निळ्या आभाळी, कातर वेळी…… ‘,’ बाईबाई मन मोराचा……’.ही गाणी त्यांना खूप आवडतात. नवीन चित्रपटांत-चांदणी, मैने प्यार किया मधली गाणी आणि लेकीन, बॉबीची गाणीही त्यांना  छान वाटतात.

       मंगेशकर कुटुंबाचे पन्हाळा येथे घर आहे. दरवर्षी मे महिन्यात लतादिदी तिकडे जातात. तेथे दिदींना निवांतपणा मिळतो. शांतता मिळते. तेथे वाचन होते. रेडिओ-टेलिफोन तेथे ठेवलेले नाहीत. स्वयंपाक दिदी स्वतः करतात. तेथे गोळवलकर गुरुजी, छत्रपतीराजे(कोल्हापूर) येऊन गेलेले आहेत.

या बंगल्यावर भगवा ध्वज आहे. तेथे झिपु कुत्रा सोबत असतो.  संध्याकाळी घरामागे तटावर दिदी एकट्याच बसतात. बरोबर चहाची किटली असते. दिदींनी तेथे चहा लागवड केलीय. तेथे वेलदोडे आहेत. सिल्वर ओक आहे. आंबे फणसही आहेत. बकुळी अनंताची झाडेदेखील आहेत…….

                    वाचल्यात या ‘ फुले वेचितां……….’ मधील दिदींच्या आठवणी ?  त्याकाळच्या या आठवणी म्हणजे लता दिदींचा मौल्यवान ठेवा आहे. तुम्हाला हा आठवणींचा ठेवा  नक्कीच भावला असेल.

                   लतादिदींची कितीतरी मराठी-हिंदी गाणी माझ्या आवडीची आहेत. त्यापैकी ‘पाच’ अनमोल’  गाणी ही आहेत :--

💐💐लतादिदींची सदाबहार पाच गाणी💐💐:--

*हिंदी*

*मिलती है जिंदगी में मोहब्बत कभी कभी……………

*नैना बरसे रिमझिम रिमझिम…………..

*तू जहाँ जहाँ मिलेगा, मेरा साया साथ होगा………..

*ओ सजना बरखा बहार आयी……………

*आपकी नजरोने समझा………….....

 *मराठी*

*जेथे सागरा धरणी मिळते, तेथे तुझी मी वाट पहाते…………..

*या चिमण्यांनो,परत फिरा……………...

*कळा या लागल्या जीवा……………….

*मोगरा फुलला…………………अभंग

*रुणू झुणू रुणू झुणू रे भ्रमरा……………...अभंग

 

                         || जुग जुग जियो लतादिदी ||    

                                       ----------------------------------