💐आठवणीतील व्याख्याने 💐

💐आठवणीतील व्याख्याने💐

💐 आज सोनियाचा दिन……….यशवंत पाठक.
                प्रसिद्द तत्वज्ञ व कीर्तनकार सोनोपंत दांडेकर यांच्या जन्मशताब्दी वर्षा निमित्ताने(१९९५) त्यांचे विचार व थोरवी ऐकणारे हे सर्वांगसुंदर असे व्याख्यान देणारा वक्तेही जाणकार होते. अगदी रसाळ व टिपणं लिहून घ्यावीत, अशा भाषेत श्रोत्यांशी संवाद करणारा हे संत अभ्यासक-साहित्यिक म्हणजे डॉ. यशवंत पाठक.
                यापूर्वी मला सोनोपंत दांडेकरांची फारशी माहिती नव्हती. गो. नी. दांडेकरांच्या पुस्तकात, ’सोनोपंत एक मोठे व्यक्तिमत्त्व आहे’ एवढे वाचले होते.
                सोनोपंत दांडेकर ही एक थोर, समाजसेवी, अभ्यासू, साहित्यिक, तत्वज्ञ, कर्मयोगी, अशी व्यक्ती होती. त्यांची सर्वांगीण माहिती रसाळ भाषेत एकही शब्द अनाठायी न वापरता यशवंत पाठकांनी श्रोत्यांना सांगितली. पाठकांना त्यांचा सहवासही  लाभलाय.
                सोनोपंत दांडेकर हे त्यावेळच्या वारकरी संप्रदायातील एक लाडके व्यक्तिमत्व. अतिशय परिश्रमी  व अभ्यासू. सोनोपंतांनी अनुभवी, संत-महंत व्यक्तींमध्ये वावरून त्यांचे शिष्यत्व पत्करून, ज्ञानेश्वरीसह तुकारामांची गाथा, भगवद्गीता, आणि व्यापक अशा वारकरी संप्रदायातील वाङ्मयाचा सखोल अभ्यास केला. नुसता अभ्यासच नव्हे, तर पाश्चात्य तत्ववेत्यांची पुस्तके अभ्यासून  त्यांची मीमांसा केली. प्लूटो, कान्ट, अरिस्टोटल, इत्यादींचे वाङ्मय सोनोपंतांनी वाचून काढले.
               याशिवाय, सामान्य वारकऱ्यांसमवेत राहून संकीर्तने, प्रवचने केली. दुःखीताना आधार दिला. अखंडित दानधर्म करीत राहिले. त्यांनी हजारोंना अन्नाला लावले. रोजगारही मिळवुन दिला. कित्येकांची लग्ने लावून दिली. लोकांची सेवा करण्यांत कमीपणा मानला नाही. दानधर्म करताना स्वतःचे नाव कुठे प्रदर्शित नाही केले. कनिष्ठ माणसाला देखील त्यांनी चांगला मान दिला.
              सोनोपंत दांडेकरांनी ज्ञानेश्वराना मायमाऊली समजून त्यांच्या काव्याची समग्र मीमांसा केली. तसेच, संत एकनाथांचे ग्रंथ वाङमय, जनाबाई, निवृत्ती नाथ, अशा संत-साहित्यिकांचे गद्य-पध्य साहित्यसुद्दा अभ्यासले. दर्दी विध्यार्थ्यांपुढे ते चिकिस्तेसाठी ठेवले.
             सोनोपंत दांडेकरांच्या आयुष्याला मोठी वळणे देण्याचे काम दोघा धुरीणांनी केले. एक जोग महाराज, आणि दुसरे गुरुदेव रानडे. पहिल्याने ‘पौरात्य’ चे अथपासून इथपर्यंत ज्ञानभांडार दिले, तर दुसऱ्याने पाश्चात्यांचा अभ्यास कसा करावा, हे सांगितले. मनी येणाऱ्या शंका-प्रश्न सोनोपंत त्या दोघांना विचारीत. दोघेहो अगदी प्रदिर्घ पद्धतीने सोनोपंतांचे निरसन करीत.
             डॉ. यशवंत पाठक आपल्या रसाळ वाणीने सोनोपंतांचे चरित्र ऐकवीत होते. त्यांनी व्याख्यानात शेवटी सांगितले की,  सोनोपंत आणि त्यांच्यासारख्या इतर पूजनीय व्यक्तींची जपतप स्थाने   म्हणजे घर नव्हे तर, ‘निसर्ग’, नद्यांचे काठ, डोंगर, ही होती. म्हणजे जो काही आविष्कार सोनोपंतांना मिळाला, तो घरात बसून नव्हे, तर निसर्गात, खुल्या आभाळात ! ती त्यांची केंद्रे होती !.
            डॉ. यशवंत पाठकांनी या व्याख्यानाचा समारोप करताना ‘अनुभव’ या शब्दाची व्याख्या नव्या अर्थाने सांगितली-- ‘ अनुभवाचा नेमका अर्थ वर्णन करताच येत नाही, ‘तो’ अनुभवावाच लागतो…’
            ज्ञानी-विज्ञानी, आस्तिक  साहित्यिक आणि संतवृत्तीच्या सोनोपंत दांडेकर या थोर विभूतीचा मला या व्याख्यानामुळे झालेला परिचय कायम स्मरणात राहील……………


                                                                   ::::::::::::::::::::::::::::::::::::