💐मित्रांगण💐

💐मित्रांगण💐
        कॉलेजला असताना एक विषय होता मानस शास्त्राचा. आमच्या प्राध्यापक सरांनी सांगितलेले त्यावेळचे एक वाक्य माझ्या चांगले लक्षात राहिलेय. ‘ Man is a social animal ‘.  म्हणजे मानवप्राणी हा संवेदनशील असून तो समाजप्रिय आहे.
                 हाच विचार घेऊन मी माझ्या परिवारा बाहेर, समाजात मिसळत राहिलो. वावरत राहिलोय. त्यामुळे काही नवीन परिचय झालेत. त्यातले काही परिचय मैत्रीत रूपांतरित झाले. काहींशी दाट मैत्री झाली, तर काही वरवरचे मित्रही झाले ! माझे मित्रांगण तयार झालेय ते असे !    
                या  मित्रांगणात हळूहळू भर पडू लागली. मित्रांच्या गप्पाटप्पात आणि फिरण्या-वावरण्यात मोठी धमाल होऊ लागली.
                खरे तर, पूर्वी शालेय जीवनात मित्र परिवार होता. पण मैत्री हा विषय तेव्हा नीट उमजला नव्हता. एवढे परिपकव मन नव्हते.  आता तरी आपण कुठे परिपकव झालेलो आहोत एव्हढे ? मात्र सर्वसाधारण निरीक्षणातून सांगता येतेय की आपले मित्र-सखे कोण आहेत, कसे आहेत ? जवळचे किती आहेत ? वरवरचे कोण ? त्यातील सन्मित्र किती आहेत ?
                आज माझे मित्रांगण भरलेले असले तरी, मित्र आणि मैत्री हा विषय थोडाथोडका नाहीये. खूप लिहिण्यासारखे आहे यावर.
                आज प्रारंभी, माझ्या ‘मित्रांगणा’तील आगळ्या वेगळ्या मित्रांसमवेत मिळवलेल्या आनंदाची अनुभुती मी तुम्हाला ऐकवत आहे……….

💐अंधमित्रांच्या सहवासात………
             अंधमित्र भारतभर सर्वत्र आहेत. या मित्रांनी एकत्र येऊन नॅशनल फेडरेशन ऑफ द ब्लाइंड (N.F.B.) ही शिखर संस्था स्थापन केली आहे. ही प्रसिद्द संस्था असून  महाराष्ट्र राज्यात तीची एक शाखा आहे.
                या संस्थेचे अधिवेशन लोणावळा-पुणे या निसर्गरम्य ठिकाणी आयोजीत केले होते. माझ्या एका मित्राच्या आग्रहाखातर मी या अधिवेशनात अंधामित्रांचा स्वयंसेवक म्हणून सहभागी झालो होतो.
                अधिवेशनाच्या पूर्वव्यवस्थेसाठी मला दोघा मित्रांसमवेत एक दिवस आधी लोणावळ्याला जावे लागले. लोणावळ्यात एक मोठे हायस्कुल आहे. सहभागी अंधमित्र आणि त्यांच्या कुटुंबियांना मुक्कामासाठी ती जागा ठरविली होती. तेथे आवश्यक ती नोंदणी करून शाळेचा परिसर पाहून घेतला. नंतर  आम्ही तळेगाव डेपोत जाऊन एस.टी. बसेस ठरविल्या. बाजारात काही खरेदीसुद्दा करायची होती. तीही केली.
                 दुसऱ्या दिवशी सकाळी लोणावळा शहरात आमच्या अंधमित्रांचे परिवारासह आगमन झाले. हर्ष-उत्साहात सर्वांचे स्वागत झाल्यानंतर सारा समूह अधिवेशनाच्या ठिकाणी,  हायस्कुलमध्ये निघाला. एकमेकाच्या खांद्यावर हात ठेवत, शिस्तीत सर्वांनी हायस्कुल परिसरात प्रवेश केला. लोणावळ्यातले लोक ही शिस्तबद्द रांग अचंब्याने पाहात होते.
                बहुतेक सहभागी अंधमित्र सुशिक्षित होते. काही तर उच्च अधिकारी होते. हे सगळे अंध आहेत, याचे भान ठेवून आम्ही डोळस स्वयंसेवकांनी त्यांची कुटुंबासह स्वतंत्रपणे राहण्याची व्यवस्था केली होती. कुणाचीही गैरसोय होऊ नये, तरुण अंधमित्र एकत्रित राहावेत, कुटुंबातील लहान मुलांची आबाळ होऊ नये, या सगळ्या बाबींची आम्ही दक्षता घेत होतो. महिलांसाठी वेगळा हॉलहही राखून ठेवला होता.
                 पिण्याचे पाणी कोठे असते, टॉयलेटची नेमकी जागा कोणती, कार्यक्रमाचे(कला सादरीकरण) ठिकाण कुठे असेल, प्रत्येकाच्या नोंदी ठेवून त्यांना ओळख बिल्ले देण्याची कामे, अशा सगळ्या कामांची पूर्वतयारी आम्ही डोळस स्वयंसेवकांनी करून ठेवली.
                 संस्थेच्या पदाधिकारी वर्गाने(तेही अंधमित्र) सगळ्या व्यवस्थेची सविस्तर माहिती आमच्याकडून घेतली आणि समाधान झाल्यावर, वारंवार त्यांनी आमचे आभार मानले.
            पहिल्या दिवशी संध्याकाळी  अधिवेशनाचे जल्लोषात उदघाटन झाले. या कार्यक्रमात नव्या कार्यकारिणीची नेमणूक, संस्थेच्या पुढील योजना, याबाबत मान्यवर पदाधिकारी आणि काही सभासदांची भाषणे झाली.  काही अंधमित्र आपली अनुकूल-प्रतिकूल मते सर्वांपुढे मांडत होते, त्यावर पदाधिकारी स्पष्टीकरण देत होते. डोळस लोकांनी यातून धडा घ्यावा, असे या अधिवेशनातील वातावरण होते.
                 मात्र अधिवेशनातील सारे वातावरण गंभीर असून चालत नाही.  काही विरंगुळा हवा, थोडा बदलही हवा. त्यानुसार, रात्री छान वाद्यवृंदाचा कार्यक्रम सर्वांसमोर सादर झाला. एकेक कसलेला कलावंत आपली कला सादर करीत होता !
                  हिंदी, मराठी जुन्या नव्या गाण्यांची सूनहरी मैफल मिमिक्रीसह सुरू झाली. गाणी गाताना हे अंधमित्र बेभान होऊन नाचू लागले ! त्यांचा नृत्यानंद आम्हाला आगळी अनुभुती देऊन गेला. हे दृश्य पाहणारे  काहीजण गहिवरलेसुद्दा !
                  दुसरा दिवस उजाडला. आज लोणावळा परिसरात पर्यटन करायचे होते. त्यासाठी दोन एस. टी. बसेस सज्ज होत्या. लोण्यावळ्यातील समृदद धरणे व जलाशय, श्रीएकविरा देवी मंदिर, राजमाची पॉइंट, आणि इतर प्रेक्षणीय स्थळे अंधमित्रांनी पाहिली, म्हणजे अनुभवली. त्यांना नजर नसली म्हणून काय झाले ? त्यांचे कान तीक्ष्ण होते. त्यांचे चालणे-उतरणे-चढणे अगदी काळजीपूर्वक व्हायचे. फिरताना आमचे डोळस स्वयंसेवक मदतीला असले, तरी काही वेळा आमचाच गोंधळ उडायचा ! अशावेळी आमचे चतुर अंधमित्र खुलासा करायचे- ‘ अहो, तुम्ही आमचा जो हात धरलाय, तो थोडा वर केलात, की आम्ही समजु चढणीची वाट आहे, हात खाली केलात, की समजु आता उतरण आहे. हात सरळ केलात, तर आम्ही सरळ वाटेवर आहोत असे समजू की ! त्यात काय मोठेसे ? ‘
                  स्थळे  बघताना आम्ही विशिष्ट जागी आल्यावर स्थळ वर्णन अंधमित्रांपुढे केले, की ते खूप आनंदी होत.  आपण एवढया दुरून आलोय त्याचे सार्थक झाल्याचा भाव त्यांच्या चेहेऱ्यावर दिसायचा ! जणू प्रत्यक्ष स्थळ ते पाहात आहेत. त्यांचा हा आनंदी चेहेरा पाहून आमचे डोळे मात्र अश्रूंनी भरून जायचे.
                   या दोन दिवसांत काही अंधमित्रांशी चांगला परिचय झाला. त्यातील एक कॉलेजचे प्रोफेसर होते, तर एक आकाशवाणी कलावंत ! तेथे वसंत हेगडे म्हणून एक लक्षवेधी व्यक्ती होती. हुशार व्यक्तिमत्त्व. टेलिफोन खात्यात चांगली नोकरी असलेला हा अंधमित्र बोलका होता. एका डोळस तरुणीने यांचेशी प्रेमविवाह केलाय. एक गोजिरवाणा मुलगा आहे यांना. वसंत ‘एनएफबी’चा पदाधिकारी आहे. या अधिवेशनाची सारी सूत्रे त्याने यशस्वीपणे सांभाळली.
                  अधिवेशनाची सांगता झाली आणि मी निरोप घेताना वसंताला भेटण्यासाठी गेलो, तेव्हा माझा हात हाती घेऊन त्याने मला प्रश्न केला-‘ पुन्हा येणार ना ? त्यावर मी लगेच उत्तर दिले-‘ हा हात तुमच्या हातात दिलाय. जरूर येईन पुन्हा’. त्याला खूप आनंद झाला.
                  शब्द दिल्याप्रमाणे पुढील वर्षी मी एनएफबीने पनवेल येथे आयोजित केलेल्या कौटुंबिक सहलीला मित्रांसह हजर राहिलो.
                  नेरे हे निसर्गरम्य गाव पनवेल शहरापासून जास्त लांब नाही. शहरातली वर्दळ येथे नाही. शांत वातावरण आहे. इथे एक सुप्रसिद्ध संस्थेची वसाहत आहे, तीचे नाव शांतीवन.  कुष्ठरोगी बांधवांची ही पुनर्वसन वसाहत आहे. लोकांनी दूर फेकले म्हणून एकत्र येऊन स्वतःचे नवे आयुष्य घडवावे, या हेतूने शांतीवन उभे राहिलेय.  प्रसिध्द समाजसेवक आणि पूज्य साने गुरुजी कथामाला या सुप्रसिद्ध संघटनेचे संस्थापक असलेले स्वर्गीय प्रकाशभाई मोहाडीकर आणि इतर संस्था-व्यक्तींनी शांतीवन निर्मितीसाठी खूप परिश्रम घेतलेत.
                  या ठिकाणी सुरुवातीला आश्रमवासीयांना काही ग्रामस्थांनी खुप विरोध केला होता. नदीचे पाणीही वापरण्यास बंदी घातली होती.  आज परिस्थिती अगदी उलट झालीय. आज शांतीवनातील भाजीमळ्यात तयार झालेल्या भाज्या साऱ्या पनवेल शहरात व बाहेर विकल्या जातात ! बागेतील फुलांनाही चांगली मागणी आहे. इथे राहणाऱ्या बांधव-भगिनींना शिवणकाम, तंत्रज्ञान, इत्यादींचे शिक्षण दिले जाते. कुष्ठरोग पुन्हा पसरू नये, म्हणून शांतीवनात वैदयकीय यंत्रणा सूसज्ज आहे. नियमित तपासणी व औषधोपचार केले जातात. संस्थेची ऍम्ब्युलन्स गावागावात जाऊन वैदयकीय शिबिरे घेते. विविध आजारी ग्रामस्थांवर चांगले उपचार होतात.
                 शांतीवनात ऍम्ब्युलन्स आणि ट्रॅक्टर चालविणारा रोगमुक्त ड्रायव्हर ओळखीचा झाला. खूप बोलका होता तो.  मात्र त्याला या अंधमित्रांविषयी खूप कणव वाटायची. काय यांचे जीवन ! असे म्हणून हळहळायचा तो !
                आमची शांतीवन सहल खूप छान झाली. इथे रात्री झालेला वाध्यवृंद देखील चांगला रंगला ! दुसऱ्या दिवशी परतीच्या प्रवासात सगळे मित्र दणक्यात गाणी म्हणून नाचत एकमेकांना आलिंगन देत होते !
                या दोन्ही स्मरणीय कार्यक्रमांचा मला चांगला लाभ झालाय. एक नवी ‘दृष्टी’ सुद्दा लाभलीय. आता मी माझ्या या मित्रांबद्दल इतरांना आवर्जून सांगतो, की हे मित्र दृष्टीहीन जरी असले, तरी त्यांना कोणी कमी समजू नका. त्यांना इतरांसारखेच माना. फक्त डोळे सोडले, तर त्यांच्यात काय उणीव आहे बरं त्यांच्यात ? दृष्टी नसूनदेखील आयुष्यात खूप मोठी झेप घेणारी ही कर्तृत्ववान माणसं आहेत, आणि मी या आगळ्या मित्रांना जवळून पाहिलंय. .        
       माझ्या या उत्साही अंधमित्रांना माझा सलाम आहे.

                                                  --------------------