💐ट्रेकर्स डायरी💐

💐ट्रेकर्स डायरी💐

         भारतातील आघाडीची पदभ्रमण आणि गिर्यारोहण संस्था ‘वाय.एच.ए.आय.’(Youth Hostel s Association of India-New Delhi) ही वर्षभर  वेगवेगळे पदभ्रमण व मोहिमांचे आयोजन करीत असते. काही  राज्यातील युनिट्स/ब्रॅंचेस स्वतंत्रपणे आयोजित करतात, तर काहींचे आ।योजन दिल्लीतील केंद्रीय संस्था स्वतः करते.

                        गिर्यारोहण व पदभ्रमण करता करता मला वाटू लागले  की, अनुभव वाढविण्यासाठी आपण  एखादया मोहिमेत कॅम्प लीडर म्हणून सेवा करावी.  त्याप्रमाणे मी गोवा येथील सागर-जंगल भटकंती, सरहान-सांगला व सार पास(हिमाचल प्रदेश) येथील राष्ट्रीय स्तरावरील ट्रेकिंग मोहिम, तसेच अंदमान सफर अशा मोहिमांमध्ये कॅम्प लीडर म्हणून काम केले आहे. यापैकी एका मोहिमेत मी अनुभवलेले काही भलेबुरे क्षण ‘डायरी’ स्वरूपात येथे लिहिले आहेत.

                          हा अनुभव आहे हिमाचल प्रदेशातील सरहान-सांगला मोहिमेचा..........

💐भूमी ही यक्ष किन्नरांची.........

                   किन्नोर-हिमाचल पर्वतराजीतील(हिमाचल प्रदेश) शुभ्रधवल हिमालयाच्या सानिध्यात कॅम्प लीडर म्हणून नेमणूक झाल्याचे पत्र मिळाल्यानंतर माझी रेल्वे रिझर्वेशन पासून ते ऑफिसची रजा मंजूर होईपर्यंत जी धावपळ सुरू झाली, ती निघेपर्यंत सुरूच होती.

                         अखेर, सारे सोपस्कार पूर्ण करीत माझा रेल्वे प्रवास सुरु झाला. मुंबईहून पंजाब मेलने दिल्ली, तेथून पुढे कालका. मग बसने सिमला. त्यानंतर पुन्हा बस प्रवास ‘ सरहान बुशहेर’ पर्यंतचा. असे करीत करीत तिसऱ्या दिवशी संध्याकाळी मी वाय.एच.ए. आय.चा बेस कॅम्प गाठला.

👍चौथा दिवस—सरहान बेस कॅम्प-

                 या मुख्य तळावर चौदा-पंधरा तळ प्रमुख(कॅम्प लिडर्स) आहेत. निळ्याशार आसमंतात ऐसपैस पसरलेला हा बेस कॅम्प सुंदर आहे. दोन्ही बाजूला कॅनव्हासचे मोठे जवळपास वीस तंबू. वरील बाजूच्या जंगलटेकडी वरून येणाऱ्या पाण्याला वरतीच अडवून पाईपद्वारे खाली बेसकॅम्पमध्ये पाणी पुरविण्याची व्यवस्था केलेली. स्वतंत्र भटारखाना आणि तात्पुरती बांधलेली टॉयलेट बाथरूमची व्यवस्था.

           हा रम्य परिसर काहीसा उंचावर असल्याने वातावरणात थंडी पसरलेली. फार दूरवर दिसणारा हिमालय.  हे सगळे मी डोळ्यात साठवून ठेवत होतो.

                      मुंबईहून निघाल्यापासून प्रवासातला शिणवटा व एकाकीपणा येथे आल्यावर पार निघून गेलाय. येथे आता चौदा-पंधरा कॅम्प लिडर्स आहेत. गुजरात मधले जास्त दिसताहेत. इतर राज्याचेही आहेत. ओळख नंतर होईलच. वाय.एच.ए.आय.चे नॅशनल सेक्रेटरी नरेश शर्मा यांचेकडे, आल्याचा रिपोर्ट केला. रात्रीच्या डेली मीटिंगमध्ये त्यांनी एकंदर कार्यक्रमाची कल्पना दिली.

👍पाचवा दिवस-बेस कॅम्प—

               काही कॅम्प लिडर्सना कॅम्पची जबाबदारी देऊन तिकडे पाठविण्यात आलेय. तर काहीजणांना कुठला कॅम्प सांभाळायचा त्याची सूचना मिळालीय. पोपट पटेल(गुजरात) ला पहिला कॅम्प ‘सौरा’, तर राजस्थानच्या सिंगला ‘ट्रांडा’ कॅम्प मिळालाय. आपल्याला अजून काही सांगण्यात आलेले नाही.

                सकाळी येथे पाऊस पडला. मग थंडी वाढली. काही वेळानंतर चक्क ऊन पडले ! मध्येच ढगांचा कडकडाट देखील होतोय. दरम्यान दररोज येथे येणाऱ्या भारतभरातील सहभागी मेम्बर्सचे आगमन होतेय. नोंदलेल्या ग्रुप प्रमाणे त्यांची व्यवस्था केली जातेय. या कामातही कॅम्प लिडर्स आहेत.

              नवीन मेंबर्सना बेस कॅम्पमध्ये पूर्वतयारी आणि सरावासाठी दोन दिवस राहावे लागेल. भरपूर चालणे-धावणे व्हावे, उंचावरील वातावरणाची सवय लागावी, म्हणून सराव आवश्यक आहे.

👍आठवा दिवस - कुपाकडे प्रयाण

            सरहान बेस कॅम्पवरून निघालो. मोठ्या ट्रकमध्ये चार तळांचे सामान होते. ट्रकने पुढचा प्रवास सुरु झाला. शालाबाग, ज्युरी, वांगडू, खर्चम, या वाटेतील गावांमार्गे ‘ कूपा ‘ येथे पोहोचलो. वास्तविक, तळ जेथे लावलाय त्या गावाचे नाव आहे- ‘ रूतरुंग ‘. रस्त्यापाशी पाटी आहे ‘ चांसू ‘ ची. आणि ‘कूपा’ दहा मिनिटांच्या अंतरावर आहे, बास्पा नदीच्या पलीकडे !

              कूपाचा परिसर छान आहे. जवळून वाहणारी जोरदार प्रवाहाची बास्पा नदी. नदीवर एक लाकडी पूल आहे. तो मजबूत असला तरी त्यावरून जाता येता  तो हलतो, पुलावरून चालताना खाली दिसणारा जोरदार प्रवाह आणि तुफानी वारा पोटात गोळा आणतो.

            कूपा किन्नोर जिल्ह्यात आहे, तर ‘ सरहान ‘ सिमला जिल्ह्यात. तिबेट-चीनची सीमा येथून काही तासांवर आहे. पूर्वी ‘ वांगटू ‘ ब्रिज जवळ नियंत्रण रेषा सुरू व्हायची. आता ती ‘ कौरिक ‘ येथे सुरू होते. इथले बरेचसे लोक गरीब आहेत. काही सधन आहेत. मात्र यांच्या पोशाखावरून समजणे मुश्किल आहे.

           आम्ही काहीजण हा कॅम्प तयार करायला आलोय. हे साधे काम नाही. मदतीला माणसं कमी आहेत.  पाऊस सारखा पडतोय. त्यातून कामे सुरू आहेत. चांसू चे काही सामान पाठवले. डुमरचे सामान

 न्यायचेय. हे सामान न्यायला चार खेचरवाले आले. त्यांना पाठविले. मग पाऊस वाढला, तेव्हा दुसरे खेचरवाले थांबलेत. चार तळ या दोनतीन दिवसात लावून व्हायला हवेत. कूपा कॅम्पला ज्या दिवशी ट्रकने आलो त्या रात्री रस्त्यावरच झोपुन मुक्काम करावा लागला. त्याची आठवण काही जात नाही.

             त्या संध्याकाळी पाऊस पडला. सगळे सामान ट्रकमधून उतरवून ते एवढ्याशा रस्त्यावर एका बाजूस कसेबसे लावणे, त्यातील खोके-पोती खाली वसवलेल्या कॅम्पकडे नेणे, पुन्हा वर रस्त्यावर येणे, ही कामे स्वयंपाकी व मदतनीस मजूर सातत्याने करीत होते. त्यांना आम्ही जमेल तसा हातभार लावला.  यात रात्र झाली. यांच्या सोबतीने मीही येथे रस्त्यावर मुक्काम करायचे ठरवले. रस्त्यावर मोठमोठाले सिमेंटचे पाईप्स एकावर एक रचून ठेवलेले होते. तेथे व्यवस्थित सुरक्षित जागा बघून सामान या लोकांनी ठेवले होते, तेथेच एक सपाटशी जागा पाहून ब्लॅंकेट्स ठेवली. एक स्लीपिंग बॅग घेवून सरळ त्यात शिरलो. पावसाळी आणि थंड वातावरणाचा अनुभव घेत झोप घेण्याचा प्रयत्न केला. झोप कुठली येतेय ? डोळ्यापुढे खालचा बेस कॅम्प येऊ लागला ! तिथली धावपळ, नवीन येणाऱ्या ग्रुपची व्यवस्था, नवख्या तरुण-तरुणींच्या घाबरत होणाऱ्या कवायती, त्यांचे अदबीने वागणे-बोलणे,हे सगळे दिसत होते !

               त्यातच एका संध्याकाळी कॅम्पच्या पाठीमागील टेकडीवर जंगलात गेलेला एक गुजराती तरुण. चित्ता दिसल्यावर त्याची झालेली घबराट. त्यावेळी हा चित्ता पाहून बिथरलेल्या तरुणाला तंबूत आणून शांत करीत धीर दिला होता. नंतर ही माहिती नरेश शर्माना दिल्यावर ते म्हणाले होते- ‘ अरे भाई, अच्छा हुआ ! यह लेपर्ड किसीको बारबार देखने नहीं मिलता !

👍दहावा दिवस-सांगला कंडा कॅम्प-

            नॅशनल सेक्रेटरी नरेश शर्मानी सर्वांची निवड जाहीर केली होती. चांसू येथे भावसार, डुमारला मंगेश कोळी व सुधीर, तर माझ्याकडे सांगला कंडा. 

            हा हायर कॅम्प(म्हणजे उंचावरील कॅम्प) मला आवडला. छान साईट आहे. हिरवीगार जमीन. जवळ वाहणारे नितळ-निर्मल पाणी. त्यापुढे थोडया उंचीवर पठारी भाग. नंतर पुन्हा उतार आणि खाली वाहणारी जोरदार प्रवाहाची बास्पा नदी. दिवसभर किन्नोर कैलास पर्वत रांगेतून स्पष्टपणे दिसणारे

‘ जोरखादेन ‘ हे हिमशिखर(उंची-६४७३ फूट). पाठच्या बाजूस दूरवर दिसणाऱ्या हिमालयीन शिखररांगा(उत्तर प्रदेशचा सीमाभाग). खरोखर मोहक असा कॅम्प मला मिळालाय.

          या कॅम्पवर संध्याकाळी ग्रुपचे आगमन झाल्यावर चहा बिस्किटे, रात्री सूप व जेवण. नंतर शेकोटीभोवती गप्पागाणी(प्रत्यक्षात मेणबत्ती फायर) व बोर्नविटाचा आस्वाद ! दुसऱ्या सकाळी उठतानाच बेड टी. नंतर तासाभराने चहा-नाश्ता, असा इथला किचनचा कार्यक्रम.

        पण कॅम्प अजून पूर्ण लावलेला नाही. फक्त दोन तंबू लावलेत किचनसाठी. येथे आणखी बांबू लागणार आहेत, ते मिळत नाहीत.

        इथले गावकरी बांधव सध्या खाली असलेल्या सांगला गावामध्ये राहात आहेत. पंधरावीस दिवसानंतर ते इथे येणार. तोपर्यंत हे ठिकाण सुनेसुनेच राहील. दोनचार वयोवृद्द गावकरी अधूनमधून येथे दिसतात, ही समाधानाची बाब. या कॅम्प जवळ ग्यान वीर नावाचा वृद्द माणूस राहतोय. शेळ्या मेंढ्या अन गुरांसाठी तो इथे राहिलाय. माणूस साधा व अबोल आहे.

                 आणखी दोन वयस्कर बायका या भागात होत्या. कॅम्प लावण्यासाठी या सगळ्यांची मदत झालीय.  सुरुवातीला येथली जागा फार दलदलीची होती. छोट्या नाल्याचे पाणी इकडे वळले होते. काल अर्धा दिवस त्याच कामात राहिलो. त्या दोघीजणी आणि लाकडं आणून देणारा ठेकेदार ताशी डोंडुप, त्याचा छोटा नातू हरिष, या सगळ्यांची मदत मिळाली.

                  आता हिरवळ थोडीफार सुकली तर पुन्हा पाऊस आला. हे सुरुवातीचे दिवस कसोटीचे आहेत. काल आचाऱ्याची तब्येत नरमगरम होती. रात्री तो जेवला नाही. भूक नसल्याने मीही जेवलो नाही.

               आज मात्र आचारी व्यवस्थित होता. सकाळीच एक मदतनीस आला. मुन्ना त्याचे नाव. पण वयाने तो मोठा आहे ! कूपा कॅम्पहुन खच्चरवाला नोरबू उरलेले रेशन सामान घेवून आला. ते रेशन सामान, खोके एका उघड्या खोलीत ठेवले व दुसरे काही काम कॅम्पवर करू लागलो.

                तेवढया वेळात एक आडदांड-धिप्पाड याक(म्हणजे मोठा नंदीबैल) गपचूप त्या उघड्या खोलीत शिरला आणि पोती-खोके, फोडून सरळ अमूल बटरचे पॅक आणि बटाटे फस्त करू लागला ! त्याला आचाऱ्याने दुरून पाहिले आणि मला जोरात आवाज दिला. वळून बघितले तिकडे. आधी त्याचा धिप्पाड आकार बघून गाळणच उडाली. पण काहीतरी करायला हवे होते. सरळ एक हाती आलेला मोठा बांबू घेऊन ओरडत याकच्या पाठी लागलो. त्याने खाणे थांबवले, आणि पळायला सुरुवात केली. पण बाहेर जायला वाट नव्हती. त्या वाटेत मीच उभा होतो ! तो बिथरला क्षणभर. इकडे मलाही घाम फुटत होता. आता त्याला एक मोठी उघडी खिडकी दिसली, तशी दाणकन उडी मारली आणि त्याने खिडकीबाहेर जाऊन धूम ठोकली ! बापरे, मोठा बाका प्रसंग आला होता त्यावेळी !

           असो,   या कॅम्पवर लाकूडफाटा मिळणे मुश्किल झालेय. महिनाभर खूप लाकडं लागतील स्वयंपाकासाठी. ती पुरविणारा एकमेव माणूस आहे ताशी डोंडुप. तो पहिल्या दिवशी चहाला आला. काही मदतही केली. परंतु हा माणूस लाकडं पुरविण्याबाबत काहीसे अडवून दाखवतोय. लाकडं तर लवकर मिळायला हवीत. या अडचणीची माहिती कूपा कॅम्पवरील लायसन ऑफिसर शुक्ला यांचेकडे चिठ्ठी द्वारे पाठविली आहे.  ताशी दोंडुप काल आणि आज फिरकलाच नाही. आज पहिली तुकडी आली. तिच्यासोबत निरोप आला की,  लाकडं लागेल त्या भावात घ्या !

             एक स्टोव्ह आणलाय तो लीक झालाय. पेट्रोमॅक्स पण तसाच. या त्रासामुळे आचारी फकिरचंद काळजीत पडलाय. सुदैव म्हणजे या पहिल्या तुकडीची जेवणाची व्यवस्था खालच्या कूपा कॅम्पवर करण्याचे ठरले, कारण, हा कॅम्प अजून पूर्णपणे लागलेला नाही. तेव्हा या पहिल्या तुकडीच्या दहाजणांचे  स्वागत करून चहापाण्याची व्यवस्था केली. गप्पा मारताना कळले की, यात पुण्यातील तीनचारजण आहेत. बरे वाटले. सगळ्यांचा पाहुणचार आटोपल्यावर त्यांना निरोप दिला.

                  घरून आणलेला छोटा रेडिओ येथे कामाला येतोय. मात्र रात्रीच ऐकायला मिळते.

👍सोळावा दिवस-मुक्काम सांगला कंडा कॅम्प—

                कालच्या ग्रुपबरोबर प्रोग्रॅम ऑफिसर तरुण रॉय आला. सर्व व्यवस्था त्याने पाहिली.  काही सूचना देखील केल्या. आज सकाळी त्या ग्रुपबरोबरच पुढच्या कॅम्पवर गेला.

               हा ग्रुप गेल्यावर सहज कॅम्पच्या चारी दिशेला फेरी मारली. लक्षात आले की, काल रात्री येथल्या(स्थानिक) लोकांच्या पूजस्थानावर कोणीतरी घाण केलीय. काल प्रत्येक मेम्बरला स्वच्छतेच्या सूचना देऊनही हा प्रकार घडला, याचे वाईट वाटले. चीड आली. सध्या या परिसरात गावकरी राहात नाहीत. पण पंधरा वीस दिवसानंतर ते येथे येतील आणि त्यांना हा प्रकार समजला तर ? भविष्यात आपल्याला येथे मुक्कामास जागा मिळेल ? आता चीड येऊनही काही उपयोग नव्हता.  सारी घाण काढून साफसफाई करावी लागली.

              वास्तविक ग्रुप कॅम्पवर आल्यावर सर्वावर बारीक लक्ष ठेवावे लागते. फक्त स्वच्छताच नव्हे, तर दरी जंगल, नदी आहे, इतरही धोके असतात, त्यामुळे खबरदारी घ्यावी लागते.

              आणखी एक प्रताप या ग्रुपने केल्याचे समजलेय. दुपारी डोंगर उतारावरच्या काही शेतकरी स्त्रिया कागाळी घेऊन आल्या होत्या, तेव्हा हे कळले. ही माणसं हिरवे मटार, बटाटे शेतात लावतात. संरक्षणासाठी त्यांनी कुंपणही घातलेले आहे. त्यावरून उड्या मारून आमचे शिकलेले लोक शेतात घुसून,शेतं तुडवून खाली कॅम्प दिसतोय म्हणून शॉर्टकट मारीत येतात ! त्या गरीब स्त्रियांची मी माफी मागितली. मात्र यापुढे आपली कसोटी आहे हे समजून वागायला हवेय.

👍अठरावा दिवस-सांगला कंडा कॅम्प—

            दोन दिवसांपूर्वी झालेला प्रकार पुन्हा घडलाय ! काल रात्री त्याच पवित्र भागात कोणीतरी घाण केली. हे आज सकाळी फेरी मारल्यावर लक्षात आले. काल मुक्कामाला थांबलेल्या ग्रुपवर निघण्यापूर्वी कारवाई करणे आवश्यक होते.

         त्यांची  निघण्याची तयारी पूर्ण झाली. पुढच्या रूटबद्दल जरूर त्या सूचना त्यांना केल्यावर थेट सर्वाना जाहीरपणे विचारले, ‘ आपल्या ग्रुपमधील काहीजणांकडून इथल्या पूजास्थानाजवळ घाण करण्याचा प्रकार घडलाय. बोला, कोणी हे केले? काय ते कबूल करा.’

              एकदम शांतता पसरली ! ‘ काय ते लवकर सांगा. नाहीतर पुढच्या कारवाईला सामोरे जावे लागेल. मी सर्व ग्रुपची लेखी तक्रार करेन.’ त्यावर कोणीच बोलेना ! मी थोडावेळ गप्प राह्यलो. एवढ्यात दोनचार सज्जन तरुण पुढे आले. ‘ सर, चला, आम्ही ती घाण साफ करतो, सॉरी सर……: मग त्यांना त्या जागेवर घेऊन गेलो. जागा साफ करून घेतली. हे कठोर वागणे मनाला पटले नव्हते, पण इलाज नव्हता.

             एरव्ही इथले वातावरण छान आहे. दुपारी वर डोंगराच्या उतारावर माणसांचा ठिपका दिसला रे दिसला की पाठीवर छोटी सॅक मारून, पाणी घेऊन तो डोंगर चढायला लागतो. ही रोजची रपेट साधी सोपी नसली तरी येणाऱ्या ग्रुपच्या स्वागतासाठी ती करावी लागते. दिवसभर ट्रेकिंग करणारे सर्व वयाचे सहभागी एकेक करून येताना दिसल्यावर त्यांना हस्तांदोलन करून हसतमुखाने त्यांचे स्वागत करणे हा एक वेगळाच अनुभव आहे. साऱ्यांच्या चेहेऱ्यावर दिसणारा आनंद माझा दिवसभराचा शिणवठा कमी करतो.  यात आणखीही एक फायदा होतो. ग्रुपचे निरीक्षण करायला मिळते. बऱ्यावाईट गोष्टी (त्यांच्याकडून) कळतात. ग्रुप लिडरची नीट ओळख होते. ग्रुपच्या अडचणीही समजतात.  

                कॅम्पवरचे मुख्य काम आहे- प्रथम सगळा ग्रुप येथे आला की, त्यांची राहण्याची वेगवेगळ्या तंबूत व्यवस्था करायची. चहा-नाश्त्याची व्यवस्था करायची. मग सर्वाना एकत्र बोलावून इथल्या परिसराची थोडक्यात पण महत्वाची माहिती द्यायची. त्याचवेळी प्रत्येकाची जाहीरपणे ओळख करून घ्यायची. त्यांची कार्ड्स ग्रुपलीडर कडून ताब्यात घ्यायची. काही शेरे असल्यास त्याची नोंद घ्यायची. इथल्या मुक्कामात कसे राहायचे, वागायचे, शिस्त आणि सुरक्षा- स्वच्छता यांचे पालन करण्याच्या सूचना प्रेमळ भाषेत पण स्पष्टपणे द्यायच्या. ही सगळी कामे आता सरावाची झालीत.

               आता या ठिकाणी वातावरणात ढगाळता वाढलीय.  थंडगार हवा आहे. मध्यंतरी गारा सुद्धा पडल्या होत्या येथे. पण हे सारे आपल्याला सहन करायला हवेय.

               परवा आलेली तुकडी सगळ्यात मोठी म्हणजे ३९ जणांची होती. सुरुवातीला या गर्दीमुळे ताण पडला. पण सगळे चांगले होते. शर्मा नावाचा दिल्लीचा ग्रुपलीडर होता. आपल्या हिमालयीन मोहीमा खूप झाल्याचे तो सांगत होता.  स्वभाव छान वाटला त्याचा.

             या   कॅम्पवर येणाऱ्या टपोऱ्या तरुणांबरोबरच सज्जन डॉक्टर्स, सर्जन्स, आर्किटेक्ट, आय.ए. एस. अशी मान्यवर मंडळी असतात.  सगळ्यांशी त्या त्या ढंगाने वागणे म्हणजे तारेवरची कसरत आहे, तीचाही अनुभव घेत आहे.

             दुसऱ्या कॅम्पबद्दलचे रिपोर्ट्स इथे ऐकायला मिळत आहेत. निचार कॅम्पचा लीडर सगळ्यांना भलताच कडक वाटतोय ! खर्चम कॅम्पच्या दोन लिडर्सनी कॅम्प विस्कळीत करून ठेवलाय. डुमार  आणि चांसू बद्दल मात्र चांगले ऐकायला मिळतेय.

👍सव्वीसावा दिवस-सांगला कंडा-

            आता या कॅम्पचा आपल्याला निरोप घ्यायचा आहे. अगोदर ठरविल्याप्रमाणे रेल्वेचे आरक्षण  केलेले आहे. ते दिल्लीहून मुंबईचे आहे. येथून दिल्लीत पोहोचायला जवळपास तीन दिवस लागतील. आज आपला चार्ज प्रोग्रॅम ऑफिसर तरुण रॉयकडे द्यायचा आहे. इतके दिवस हेच आपले घर होते, मदतीचे स्वयंपाकी, मजूर सहकारी आणि स्थानिक गावकरी, (यात महिलाही आहेत) यांचे आपले चांगले नाते झाले होते. हा एक परिवार सोडून आपण जातोय. निघणे आवश्यक असते तरी त्यांचेपासून दूर जात असल्याची रुखरुख आहेच. त्यांच्या चेहेऱ्यावरची उदासीही आपण पाहात आहोत.  

👍सत्तावीसवा दिवस-परतीचा प्रवास—

               आज सकाळीच कुपाकडे निघालो. तेथून कल्पा पर्यंत बस गाठायची होती. पण ती सकाळची होती, त्यामुळे या कॅम्पवर मुक्काम करावा लागला.  येथे इंदोरचा कोरान्हे म्हणून कॅम्पलीडर आहे.

👍अठ्ठावीसवा दिवस-

            आज सकाळीच येथून निघालोय.  चितकूल कल्पा बस पकडली. खर्चमला उतरलो. तेथून सोलनला जाणारी बस मिळाली. ही  बस खच्चून भरलेली ! त्यात सामान भरून जड झालेली सॅक घेऊन बस कशीबशी पकडली आणि पुढचा प्रवास सुरु केला. टापरी गाव आले, तेव्हा बसायला जागा मिळाली. पुढे ज्युरी गाव लागले. आता दुपार झाली होती. येथे उतरलो.  येथून वरच्या दिशेस असणाऱ्या सरहान बुशहेर कडे जाणारी बस हवी होती. पण ती बस थोडक्यात चुकली. यावेळी वाजले होते सव्वा एक.  आता पाच वाजेपर्यंत बस नाही ! तोपर्यंत या ज्यूरीमध्येच थांबावे लागले.

              माझ्या सारखा एक जण सोबतीला मिळाला. हा आय. टी. बी. पी. चा जवान होता. आम्ही मग गप्पा मारल्या. चहा घेतला आणि वेळ काढला.  नंतर एक  किन्नू कडे जाणारी बस आली. त्या बसने घराट पर्यंत प्रवास केला. येथून पंधरा मिनिटांची चढण पार करून सरहान बुशहेर गाठले. जवळच आमचा बेस कॅम्प होता, तिथे आलो.

                 या कॅम्पवर बिरुसिंग नावाचा कॅम्पलीडर होता.  छान व्यक्तिमत्व लाभलेला हा ४५ वर्षाचा तरुण स्वागताला समोर आल्यावर खूप बरे वाटले. मात्र रात्री समजले की हे महाशय ओव्हर कॉन्फिडन्स असलेले पराक्रमी आहेत ! मग जरा दूर राहायचे ठरवले. या बिरुसिंगचे वडील प्रसिद्द गिर्यारोहक असून त्यांनी डब्ल्यू. एच. एम. आय.(हिमाचल प्रदेश) चे प्राचार्यपदही सांभाळलेय.

                 बेस कॅम्पवर आता नरेश शर्मा नव्हते. दुसरे कोणी शर्मा नावाचे प्रोग्रॅम डायरेक्टर म्हणून होते. मुजुमदार नावाचे एक अधिकारीही आले होते. या दोघांना माझा कामाचा सर्व अहवाल दिला. नंतर हिशेब तपासणी व किरकोळ ऑफिसवर्क असते, ते केले. कागदपत्रे जमा केली. उद्या येथून निघायचे असल्याची माहिती त्यांना दिली. मग सारी पॅकिंग करून सरळ आराम केला कॅम्पवर.

               रात्री वाय.एच.ए.आय.च्या परंपरेनुसार प्रमाणपत्र आणि ट्रॉफी देण्याचा छोटा सोहोळा पार पडला.

👍एकोणतीसावा दिवस-

             आज सकाळी बेसकॅम्पचा निरोप घेतला. येथून बसने शिमला, व पुढे दुसरी बस पकडून कालका पर्यंतचा प्रवास केला. कालकाहुन हावडा मेलने दिल्लीत आलो. पुढे रेल्वेनेच मुंबई पर्यंतचा प्रवास करताना सारे काही आठवत होते, दिसत होते, आणि संवादही करीत होतो त्या चिरतरुण हिमालयाशी !

                आपण घेतलेला हा अनुभव इतर कॅम्पलीडर्सनादेखील आला असेल. इतर गिरिप्रेमीनीसुद्दा या राष्ट्रीयस्तरावरील हिमालयीन पदभ्रमण मोहिमेत कॅम्पलीडर म्हणून सहभाग घ्यावा. हा अनुभव त्यांना स्वतःला व त्यांच्या संस्थेला खूप उपयोगी ठरेल, असे निश्चितपणे वाटतेय.

                                                          ::::::::::::::::::::::::::::