💐धार्मिक, पण मार्मिक💐

💐धार्मिक, पण मार्मिक💐
                   हिमालयीन आणि सह्याद्रीतील  गिरीभ्रमण करताना धार्मिक व प्राचीन क्षेत्रांचे जवळून दर्शन झाले. चांगली गोष्ट म्हणजे त्यामुळे  माझ्या ज्ञानकक्षा विस्तारण्यात मदत झाली आणि इतर धर्मीयांकडे  पाहण्याची माझी दृष्टी  निर्मळ होऊ लागली. कधी सिक्कीम-दार्जिलिंग तर कधी हिमाचल, कधी समुद्रसफर थेट अंदमानला ! तर कधी गुजरात-कच्छ आणि राजस्थानला.
                     आज या मुसफिरीत मी तुम्हाला दर्शन घडविणार आहे, साधू-ऋषी मुनींचे माहेर घर म्हणून देशभर परिचित असलेल्या ऋषिकेश-हरद्वार नगरींचे ! चला तर,........

                                          💐ऋषिकेश-हरद्वार: साधु, संन्याशांचे माहेरघर........💐

              उत्तरांचल हे हिमालयीन गिरीशिखरांची मनोहर सफर घडविणारे प्रमुख राज्य आहे. तेथे ्प्रवेश करण्यापूर्वी दोन महत्वाची छोटेखानी अशी धार्मिक शहरे  आपल्याला वाटेत लागतात, ती म्हणजे ऋषिकेश  आणि हरद्वार.

             ऋषिकेशची उंची फक्त ३४० मीटर आहे. साहजिकच येथे हिमालयाची थंडी आणि बर्फ बिलकुल नाही. या छोट्या शहरात मठ-धर्मशाळा, मंदिरे, गंगेचे घाट, धार्मिक पीठे,  छोटी मोठी दुकाने, हॉटेल्स,  आणि भव्य गुरुद्वारा आहे.
               ऋषिकेशमधील एका प्रसिद्द अशा शीख गुरुद्वारामध्ये आम्ही मुक्काम केला होता. याचे विस्तीर्ण प्रांगणात लंगर, निवासी इमारती, मोठा तलाव व गुरू ग्रंथसाहेबांचे पठणगृह व मंदिर आहे. आमच्या गिरिभ्रमणातील सर्वात स्मरणीय मुक्काम या गुरुद्वारात झाला.
               कुठलीही जात धर्म न विचारता आथित्य करणाऱ्या शीखबांधवांना कोण विसरेल ? या ठिकाणी आपली निवास व भोजनाची(प्रसाद स्वरूप) उत्तम व्यवस्था असते. मात्र आपल्याला येथे राहताना काही महत्वाची पथ्ये जरूर पाळावी लागतात- डोके उघडे ठेवायचे नाही, म्हणजे डोक्यावर पगडी, टोपी, रुमाल यापैकी काही असायला हवे. दाढी, केस कर्तन करायचे नाही. धूम्रपान व्यर्ज आहे.
             इथला प्रसिद्द लक्ष्मण झुला आम्ही पाह्यला. या मजबुत झुल्याचे काम १९३९ साली करण्यात आलेय. पूर्वी दोरखंडाने बांधलेला जीर्ण  लक्ष्मण झुला येथे होता. हजारो यात्रेकरू  त्याचा वापर करीत व गंगाघाटावर येत. पलीकडच्या तीरावर जाताना किंवा तेथून परतताना बरेचशे यात्रेकरू  या जीर्ण  झुल्यातून थेट खाली वाहणाऱ्या गंगेच्या प्रवाहात पडत. आता मात्र 'लक्ष्मण झुला'  उत्तम स्थितीत आहे. पर्यटक हा झुला पाहून प्रसन्न होतात. खाली प्रवाहात वाहणारे रंगीबेरंगी मासे पाहतात, त्यांना खाध्य टाकतात. इथे कुणीही झुल्याचे चित्र काढू नये असा फलक आहे. पण स्थानिक फोटोग्राफर बिनधास्तपणे फोटो काढून घ्यायचा आग्रह पर्यटकांना करतात !
           लक्ष्मण झुल्याच्या पलीकडे स्वर्गाश्रम नावाची एक उंच इमारत आहे. या इमारतीमध्ये अगणीत अशी छोटी मोठी मंदिरे प्रत्येक माळ्यावर सजली आहेत. अगदी दक्षिणेच्या श्रीरामेश्वरापासून ते नेपाळच्या पशुपतींनाथापर्यंत ! सारी इमारत पाच-सहा मजली असावी. या इमारतीच्या गच्चीवरून लक्ष्मणझुल्याचे मनोहर दर्शन होते. गंगेचे विस्तीर्ण व शांत पात्र दिसते. सभोवार दिसते ऋषिकेश शहर, तर एकीकडे दिसणारा शिवानंद झुला आपले मन आकर्षून घेतो.
           अध्यात्मिक संत व डिव्हाईन लाईफ सोसायटीचे आध्य संस्थापक स्वामी शिवानंद यांची स्मृती म्हणून सरकारने शिवानंद झुलाची निर्मिती केली. पर्यटकांची येथे वर्दळ असते.  स्वर्गाश्रमाजवळ गंगेचा घाट आहे. त्याचे बाजूला गीता भवन आहे. गीता भवनात भगवद्गीतेविषयी सर्व वाङमय, रामायण, महाभारत इ. चे संदर्भ ग्रंथ संग्रहित केले आहेत. ऋषिकेश मध्ये बाबा कमळीवाला यांची धर्मशाळा व आश्रम आहे. मंदिर आणि आश्रम, मठ-धर्मशाळा सर्वत्र आहेत.
           अशा या सुंदर शहराचा निरोप घेऊन हरद्वारला निघालो. हे अंतर आहे २३ कि.मी. इतके व बसप्रवास  तासाभराचा.
           हरद्वार हे  सुद्धा छोटेसे धार्मिक शहर आहे. मात्र गजबजलेले शहर आहे. इथे रस्त्याच्या दुतर्फा दिसणाऱ्या इमारती, दुकाने, हॉटेल्स आणि धर्मशाळा सर्वांचे लक्ष वेधून घेतात. हरद्वार रेल्वे स्थानकाजवळ असणाऱ्या विष्णुभवन नामक धर्मशाळेच्या इमारतीमध्ये आम्ही मुक्काम केला.
           हरद्वार नगरीला मायापुरी हे प्राचीन नाव होते. हिंदू भाविक चार धाम यात्रेची सुरुवात या क्षेत्रापासून करतात व पुढे बद्रीनाथ, केदारनाथ, गंगोत्री व यमुनोत्रीकडे वाटचाल करतात.


                   या पवित्र क्षेत्री काय नाही असे नाही ! सप्तर्षी आश्रम, पवनधाम, दुधधारी मंदिर, भिमगोडा, गंगेचा घाट, गौरीशंकर महादेव, दक्षप्रजापती हनुमान, विलकेश्वर महादेव,चंडी देवी, मानसादेवी, भारतमाता, अशा नावांची कितीतरी देव-देवतांची देवालये इथे आहेत. कुंभमेळ्याबद्दल प्रसिद्द असलेले ब्रम्हकुंड, हरकी पैरी या नावाने प्रसिद्द असलेला गंगेचा घाट येथेच आहे.

           हरद्वारला सर्व स्थळे पाहायला दोन दिवस पुरतात. इथली महत्वाची स्थळे दोन आहेत-हरकी पैरी(श्रीगंगा घाट) व मानसा देवी. हरद्वारला गेलात तर ही दोन ठिकाणे  तुम्ही जरूर बघा. मानसा देवीचे मंदिर एका टेकडीवर आहे. कश्यप ऋषींची ही कन्या-बंगाली बांधव या देवीला फार मानतात. साहजिकच त्यांची वर्दळ येथे असते. या प्रसिद्द मंदिरास आपण दोन मार्गांनी जाऊ शकतो. एक पायवाट आहे, तर दुसरा उडनखटोला ! म्हणजेच रोपवे. या रोपवेनेच बहूतेक पर्यटक मंदिराकडे येतात.
          कुंभमेळ्यासाठी साऱ्या देशात प्रसिद्द असलेला 'हरकी पैरी' हा घाट वर्षभर गजबजलेला असतो. गंगेच्या पवित्र प्रवाहात हजारो भाविक स्नान करतात. पूर्वजांचे श्राद्द, अभिषेक व इतर धार्मिक विधी या ठिकाणीच व्हावेत ही कितीतरी  भारतीय व परदेशीय हिंदू भाविकांची मनोमन इच्छा असते. त्यासाठी ते हरद्वारला येतात. दर बारा वर्षांनी येथे कुंभमेळा भरतो आणि सहा वर्षातून एकदा अर्धकुंभमेळा ! या प्रसंगी यात्रेकरुंची येथे अलोट गर्दी होते. घाटावर जिकडेतिकडे ्श्रीगंगाजी मंदिरासमोर गंगाजलाचा पूजाविधी आपण पाहातो. भाविक ते गंगाजल घरोघरी नेतात.
           हरद्वारला खरेदी करण्यासारखे खूप आहे. इथे  लोकर मुबलक मिळते. लोकरीचे तयार कपडे, रेशमी शाली, पंचे, बनारसी साड्या, तसेच तांब्या-पितळेच्या आणि कांस्य धातूच्या कलात्मक वस्तुसुद्दा मिळतात, त्याही वाजवी भावाने ! हरद्वारला खाण्याची देखील चंगळ आहे बरं का ! दुधातुपातली मिठाई, गोड मठ्ठा दही, लस्सी,  चविष्ट(पण शाकाहारी) जेवण, सर्वत्र मिळते.
           अशा या ऋषिकेश-हरद्वारला राहिल्यानंतर माझी हिमालयीन मोहीम खऱ्या अर्थाने परिपूर्ण झाली असे मी म्हणेन. याचे कारण, शुभ्र धवल हिमालयीन हिमशिखरांच्या सानिध्यात स्वतःला विसरून जायला होते. एवढेच नव्हे तर, या वाटेत येणारी कुठल्याही धर्माची  तीर्थक्षेत्रे  मला आपलीशी करतात आणि तेथील  देवमाणसांची आतिथ्यशीलता माझ्यातील  देव जागा करतात.
                             


                                                            ______________________