💐लक्ष वेधी💐

💐लक्ष वेधी💐
              आरोग्याची  काळजी  कशी घ्यावी, आपला रोजचा आहार  कसा असावा, आणि रोग-व्याधी,  आजारापासून  आपण कोणती  खबरदारी कशी घ्यावी, याचे साध्या सोप्या शब्दांत
'  लोकसत्ता'   मध्ये  विवेचनात्मक लेखन करणारे व  महाराष्ट्रात सुपरिचित असलेले वैद्य  खडीवाले, यांचा मीसुद्धा एक वाचक  होतो.
                आज  हे वैदय खडीवाले  हयात नाहीत. गेल्या डिसेंबर  महिन्यात पुणे येथील कर्मभूमीत त्यांचे दुःखद निधन झाले. '  दैनिक लोकसत्ता ' या जाणत्या वृत्तपत्रात त्यांचे प्रसिद्द झालेले लेख माझ्यासारख्या   कित्येकांना उपयोगी ठरलेत. त्यांनी लिहिलेली  आहार, आरोग्य व आयुर्वेदिक औषधाविषयीची पुस्तके  माहिती पूर्ण  तसेच उपयुक्त आहेत.
                 या थोर व्यक्तीचे स्मरण म्हणून  हा लेख  येथे  लिहिला आहे..........

💐कडक शिस्तीचे डॉक्टर वैदय खडीवाले...............💐
                    या वैदय खडीवालेंकडून  मी उपचार करून घेत होतो त्यावेळची गोष्ट. त्यांचे सगळे पेशंट्स त्यांना वैदय नव्हे तर डॉक्टर म्हणत असत. म्हणून मी याठिकाणी त्यांचा डॉक्टर म्हणून उल्लेख करतोय.
                    मला प्रोस्टेट ग्रंथींचा त्रास सुरू झालेला होता. त्यामुळे मूत्रमार्गात अडथळे वाढत होते. पूर्वी एक शस्त्रक्रिया जे.जे.हॉस्पिटलमध्ये झाली  होती. आता पुन्हा शस्त्रक्रिया करायचा प्रसंग माझे ताण वाढविणारा होता. मी ठरविले की आपण खडीवालेंशी  संपर्क साधायचा आणि उपचार करून घ्यायचे.
                पुण्यात डॉक्टरांचा मोठा दवाखाना  असल्याची माहिती मिळाली. पुण्यातील एका मित्राने दवाखान्याचा पत्ता व फोन नंबर मिळवून दिला. तेथे प्रत्यक्ष जाण्यापूर्वी फोन केला, तर  फोनवर डॉक्टर स्वतः भेटले. म्हणाले,'  मी रविवारी सोमवारी  मुंबईत असतो . दादरला माधववाडीत माझा दवाखाना आहे, तिथे या तुम्ही.'.
               दादर पूर्वेकडील स्टेशनच्या जवळच माधववाडीची मोठी निवासी वसाहत आहे. तीच्या आतील बाजूस गल्लीमध्ये कोपऱ्यात एक छोटेखानी  दवाखाना आहे. साऱ्या मुंबईमध्ये तो प्रसिद्द होता. इथे लांबूनलांबून  गरजू पेशंट्स येत होते.  गरीब,श्रीमंत,साक्षर-निरक्षर असे सारे पेशंट्स तीथे यायचे. हिंदीतला प्रसिद्द नट प्रेम चोप्रा देखील इथे यायचा.  याशिवाय काही  डॉक्टरही तिथे उपचाराला आलेले मी पाहिलेत.

                खडीवालेंच्या दवाखान्यात दीडदोन तास तरी सहज जायचे. दवाखान्याबाहेर आणि आतमध्ये सुद्धा रांग असायची. सगळे शिस्तीत  रांग लावायचे. पेशंटचा नंबर आल्यावर डॉक्टरकडे आपली सध्यस्थिती  सांगून जवळ असलेली अगोदरची  कागदपत्रे आणि औषधे दाखवायची पद्धत होती.  डॉक्टर क्षणभर त्याचे निरीक्षण करीत आणि  ती कागदपत्रे,औषधे बाजूस ठेवायला सांगून पेशंटला औषधोपचार सुरू करीत. आयुर्वेदिक गोळ्या, पावडर, आणि रसकाढा बाटली, ही त्यांची औषधे होती. ती देताना डॉक्टरांची सक्त सूचना- सांगितलेली सारी पथ्ये नीटपणे पाळायला हवीत. आणि नंतर सांगितलेल्या दिवशी तब्येतीच्या तपासणीस येथे यायला हवे.
                  आयुर्वेदिक उपचारामध्ये  पथ्यपाण्याला जास्त महत्व असते . ही  उपचारपद्धती  शाकाहारी  रूग्णाला प्रभावी  उपचार देते, आणि लवकर बरीही करते. व्यवस्थित उपचारानंतर रोग-व्याधी कायमची निघून जाते हे  सत्य आहे, याची खात्री इथे अनुभवाने येणारे पेशंट्स देत असत.
                  खडीवाले डॉक्टरांचा दवाखाना साधा होता. पण तेथे सतत गर्दी असायची. दवाखान्याची वेळ सगळेच पाळायचे. यामुळे  तेथे गोंधळ-गडबड कधीच दिसली नाही.
मी उपचारासाठी जाऊ लागलो. पहिल्यावेळी त्यांना पाहिले.  डॉक्टर वयोवृद्द होते. त्यांची साधी  कृश, पण काटक अशी मूर्ती फारशी गडबड न करता  कोणाचीही मदत न घेता  काम करायची पद्धत.
                   पांढरा शुभ्र लेंगा आणि सदरा घातलेल्या डॉक्टरांचा  स्वभाव काहीसा रागीट होता. मात्र ते मिश्किलदेखील होते. याची झलक मला वेळोवेळी बघायला  मिळाली. तेथे असे काही पेशंट्स यायचे की, जे डॉक्टरांकडुन औषधे न्यायचे, पण ती औषधे घेताना हयगय करायचे.  आणि वर पुढच्या वेळी आल्यावर डॉक्टरांकडे  तक्रार करायचे !  '  डॉक्टर, अहो औषध लागू पडत नाही हो. तब्येत आहे तशीच आहे. ....'  अशा वेळी उलट तपासणी झाल्यावर लक्षात यायचे की, हा पेशंट काही  सांगितल्याप्रमाणे  औषध घेत नाही.  सूचनाही पाळत नाही.
                अशा पेशंट्सची कुठलीही भीडभाड न करता डॉक्टर त्याला तासायचे ! मग तो पेशंट बाईमाणुस असो की आणखी कोणी. काही जण तर त्यांच्या दटावण्यामुळे रडवेले झालेले मी पाहिलेत ! डॉक्टर स्पष्टच म्हणायचे ' , येता  कशाला माझ्याकडे ? मी नाही  तुमच्यासाठी बसलोय इथं. मला तुमचे पैसे पण नकोत. मी सांगतो ते तुम्ही का ऐकत नाही सांगा ना  ?  माझ्या सूचना पाळायला जमत नसेल ना तुम्हाला, तर मग इथून पुढे नका दवाखान्यात. चालायला लागा. ही चांगली औषधं मी या दुसऱ्या पेशंटना द्यायला बसलोय. हे तरी बरे होतील .हे ऐकतात माझं आणि वागतात तसे. निघा तुम्ही. पुन्हा येऊ नका......;'
                दरवेळी कोणी ना कोणी  डॉक्टरांचे  फटके खाई. ते पाहताना वाईट वाटे. त्या पेशंटचा दीनवाणा चेहरा पाहवत नसे. डॉक्टर मात्र पाझरत नव्हते.
              डॉक्टरांचे सगळ्यांना सांगणे असायचे, '  मीठ खाऊ नका, भात खाऊ नका, चहा सोडून द्या, ऐदी राहू नका. व्यायाम- हालचाल सुरू ठेवा. आपल्या शरीराची झीज काम करून झाली पाहिजे. मेद वाढायला नको. मांसाहार नका करू . ते माणसाचं अन्न नव्हे. शाकाहारच करा. चांगले ठणठणीत राहाल. चांगले जगाल. जास्त जगाल....'
             खडीवालेंच्या दवाखान्यात येणाऱ्या काही पेशंटना मिळालेले खरमरीत 'डोस' सांगायला हवेत, कारण तेथे येणाऱ्या माझ्यासारख्या इतरांना त्यापासून बरीच शिकवण मिळे.
              एकदा  माझ्या पुढच्या रांगेत दोन  महिला उभ्या होत्या. सुशिक्षित होत्या. त्यातली एक सासू होती तर दुसरी सून. सासूबाईंना उपचारासाठी  सुनेने आणले होते.

                     त्यांचा नंबर आल्यावर सुनेने सासूबाईंच्या दुखण्या-खुपण्या विषयी डॉक्टरांना सांगितले. त्यानंतर डॉक्टरांनी सासुबाईंची चांगलीच खरडपट्टी काढली. ते म्हणाले, ' हिला माझी  औषधं  काय करायचीत ? ही अशीच बरी होईल. घरात हिला कामाला लाव चांगली. भांडी घासायला लाव. वजन कमी होईल हिचे. घरातली लादी पण साफ करून घे हिच्याकडून. .......' हे ऐकणारे आम्ही सारे  खोखो हसत होतो !( दबक्या आवाजात) . ओशाळवाण्या चेहेऱ्याने सासूबाई म्हणाल्या, '  मी करते हो घरातली  कामं..' सून पण म्हणाली, '  ह्या घरात बसून नाही राहात, कामं करतात त्या...' त्यावर डॉक्टर ताडकन म्हणाले, '  कशावरून खरे बोलतेस तू ? तीची बाजू नको घेऊस. मग ही जाड  कशी झाली ?   त्यावर सासू-सुनेचा आवाज बंद झाला !  नंतर डॉक्टरांनी त्यांना औषधं दिली आणि म्हणाले, '  ही औषधं मी सांगितल्याप्रमाणे घे. पुड्यांवर काय लिहिलंय ते वाच. आणि उद्यापासून चांगली कामाला लाग. शेजार-पाजारी जाऊन कामं कर. त्यांचे कपडेलत्ते  धुतलेस तर बारीक होशील तू. वजन कमी झालेले दिसले पाहिजे मला पुढच्या वेळी येशील तेव्हा, काय ? '
                      डॉक्टरांची अजून एक आठवण सांगतो, एकदा एक मध्यम वयाची  सुशिक्षित बाई दवाखान्याच्या दारात बाहेरील बाजूला एक कोपऱ्यात बराच वेळ उभी राहिली होती. मुसमुसत रडताना तिला पाहिली.  मात्र डॉक्टर ढिम्म तिच्याकडे बघत नव्हते ! या साऱ्यांचे आम्हाला कोडे पडले.
                    माझा नंबर जवळ आलेला होता.इतक्यात ती बाई डॉक्टरांजवळ आली व अगदी कळकळीने म्हणाली-'  डॉक्टर, आता मी सगळी औषधं  व्यवस्थित घेईन. सगळे पथ्य नीट पाळेंन. पण  डॉक्टर, मला औषधं ध्या, प्लिज,....'
                   तीचा तो स्वर ऐकल्यावर वाईट वाटले. मात्र डॉक्टर तिच्याकडे रागावूनच पाहात होते. त्यांनी विचारले, '  अगं, तू अजून इथेच थांबलीस ?  सांगितलं ना तुला परत येऊ नकोस म्हणून ? ....' त्यावर त्या बाईने चक्क हात जोडत डॉक्टरांची क्षमा मागीतली ! पुन्हा तिने विनवणी केली.  डॉक्टर काही बोलले नाहीत.  गप्प राहून जवळच्या पेशंटला  औषधं देत राहिले. ती बाई पण हलेना.
                    मग एकाएकी डॉक्टर तिला म्हणाले- '  जा ,जा, रांगेत जा. उभी राहा तिथं, शेवटचा पेशंट झाल्यावर मी तुला औषध देईन. ...' या एकाच वाक्याने बाईला(आणि आम्हालाही)  धीर मिळाला !  ती आनंदाने मागे जाऊन रांगेत उभी राह्यली.
                या दवाखान्यात एका ठिकाणी डॉक्टरांनी लिहिलेली पुस्तके विक्रीसाठी ठेवलेली होती. अगदी माफक किमतीतली ही पुस्तके काही पेशंट्स विकत घ्यायचे. पुण्यात डॉक्टरांचा औषध संशोधनाचा  व उत्पादनाचा कारखाना होता. गरीब-गरजू कामगार, महिलांना  त्यांनी या उपक्रमातून रोजगार दिला होता.
                या थोर धन्वंतरीकडे मी तीनचार महिने उपचार घेत होतो. पण त्यांनी सांगितलेल्या महत्वाच्या सूचना मला नीटपणे पाळता आल्या नाहीत.  सवयीचा चहा काही बंद होईना. मांसाहार  सोडवेना. तातडीचे उपचार म्हणू सुरू केलेली एलोपॅथीची औषधेपण बंद  करू शकत नव्हतो. काय करायचे ?  परिस्थिती बिकट झाली, तसा मी हॉस्पिटलमध्ये दाखल झालो आणि सरळ शस्त्रक्रिया करून घेतली.
           
                  त्यावेळी, जरी मी या खडीवाले डॉक्टरांकडुन उपचार करून घेणे बंद केले असले तरी, माझ्या आरोग्यदायी जीवनासाठी त्यांनी मला( आणि इतरांनाही) उपचाराच्यावेळी दिलेल्या बहुमोल सूचना मी जमेल तशा पाळीत आलोय. डॉक्टरांची मी घेतलेली पुस्तकेदेखील नेहेमी उपयोगी ठरत आहेत मला.
                अशा या जाणकार वैदय खडीवाले डॉक्टरांचा मी सदैव ऋणी आहे.
             
                 त्यांना माझी मनापासून श्रद्धांजली.......

                                      ...........................................