🌹चित्रपट गप्पा......🌹

                                                              चित्रपट गप्पा......

           🌹चित्रपट म्हटला कि आपल्या डोळ्यापुढे 'करमणूक' हा शब्द उभा राहतो.पण खरोखर चित्रपट हा फक्त आपली करमणूक करित असतो का?
         
             पूर्वी थिएटरमध्ये (आणि आता घरोघरी) आरामात दोन-तीन तास लोकं सिनेमा पाहात असत.या सिनेमांत तुम्ही- आम्ही गुंग होऊन जायचो.सिनेमा संपला की, आपण भानावर यायचो.याचे रहस्य काय बरे होते? तर,आपल्याला त्या चित्रपटाची (म्हणजेच सिनेमाची) कधी कथा भावायची, तर कधी त्यातली अवीट गोडीची गाणी आपल्या ओठांवर कायमची घर करून बसत असत.उत्तम काम करणारे कलावंत,त्यांच्या सौंदर्यासह मोहीत झालेले तुमच्या माझ्यासारखे कित्येक रसिक असतील!
         
             यालाच मी चित्रपटाचा आपल्यावर पडलेला 'प्रभाव' म्हणेन.सर्वसामान्य प्रेक्षकावर चित्रपटाचा हा प्रभाव पडत असेल तर त्या रसिक प्रेक्षकाने अधिक जागरूक नजरेतून तो चित्रपट का पाहू नये!
     
             या करिता त्या रसिक-प्रेक्षकास काही पथ्ये जरूर पाळावी लागतील.पाहिले महत्वाचे पथ्य म्हणजे त्याने कोठलाही चित्रपट फक्त करमणूक म्हणून बघू नये.तो एक कालाकृती म्हणून बघावा.
         
             ही कलाकृती पाहात असताना आपण मुख्यतः चार घटकांना भेटतो आणि अनुभवतो.ते चार घटक (किंवा चित्रपटाचे अंग म्हणा हवंतर) म्हणजे कथा,चित्रपटातली पात्रं,संगीत आणि दिग्दर्शक.
     
            चित्रपटातील कथा काल्पनिक असो वा वास्तव,आपण ती वास्तव म्हणून बघतो. चांगली कथा आपल्याला निश्चित्तपणे खिळवुन ठेवते.कथेत कधी प्रेमावर भर असतो तर कधी शौर्यावर.तशा खूप विषयांच्या कथा आपल्याला चित्रपटांतुन दिसतात.देशप्रेम,गरिबी,अमिरी,या दोन्हीतला दुरावा,प्रेम,पिळवणूक,जमिनदारी,खून,बलात्कार,युद्ध,साहस, विज्ञान,अंतराळ,जादुई परीकथा,निसर्गप्रेम,पर्यावरण,पाणी,जन्म-मरण,पत्रकारिता,क्रौर्य,संगीतप्रेम,शिल्पकला,उदासी,आनंदीजीवन, तुरुंगातील कैदी,पुरुषार्थ,स्त्रीचे जगणे,भोगवृत्ती,विनोद,लहानमुलांचे विश्व,क्रीडाप्रेम,........असे कितीतरी विषय चित्रपटातून येतात.चित्रपटात कधी एकाच विषयावर भर असतो तर कधी इतर उपविषयांची एकत्र गुंफण केलेली असते.
       
            चित्रपटातील पात्रं प्रेक्षकांना चित्रपटाची सगळी कथा उलगडून सांगतात. ती नकली व कळसूत्री असली तरीही तीच आपल्याला भेटतात आणि बोलतात.त्यांचे सुख-दुःख जगणे-वावरणे....इ.आपण जवळून बघतो.त्यातुन आपले त्यांचे नाते होते.
           चित्रपटातील या पात्रांत कित्येक देशी-विदेशी विलक्षण अभिनय सामर्थ्य असलेले कलावंत लपलेले असतात.तरुण,वृद्ध, बालक,माता-भगिनी,सौंदर्यवती,कृरकर्मी,यांच्या रूपात ते आपल्याला भेटतात. चित्रपट तारणे अथवा पाडणे त्यांच्या हाती असते.
         
            चित्रपट निर्माण करून तो आपल्यापुढे आणण्याचे सारे श्रेय हे निर्मात्याचे असते.परंतु आपल्यासमोर सर्व पात्रं बोलकी करून ती कथेसह सादर करणारा कलाकार असतो चित्रपटाचा दिग्दर्शक. चांगला चित्रपट पाहून प्रेक्षक प्रभावित झाले, तर त्याचे सगळे श्रेय प्रथम दिग्दर्शकाकडे जाते.मात्र चित्रपट पडला,तर साऱ्या अपयशाला जबाबदार तो दिग्दर्शकच!
           आपल्या भारतात आणि जगभरात असे यशस्वी-अयशस्वी कितीतरी दिग्दर्शक होऊन गेलेले आहेत,आजही आहेत.
            जवळपास प्रत्येक चित्रपटात संगीत असते.संगीताचा वापर चित्रपटातून करणे दिग्दर्शकांना आवश्यक वाटते.या संगीतामध्ये दोन कप्पे असतात-एक म्हणजे चित्रपटात सातत्याने आपण ऐकतो ते पार्श्वसंगीत (सुरावट, घुन, गंभीर किंवा गंमतीदार प्रसंगी आपण ऐकतो ते संगीतातले तुकडे),दुसरे म्हणजे चित्रपटातील गाणी.या गाण्यांविषयी खूप काही लिहिण्यासारखे आहे.येथे आपण चित्रपट पाहाणे या विषयी बोलत असल्याने संगीताचा विस्तार नको,मात्र संक्षिप्तपणे सांगायला हवेच-
       
             चित्रपटातील सर्वच संगीत आपल्याला श्रावण करावे लागते.अवीट गोडीची गाणी तर आपण हृदयाच्या कप्यात ठेवतो.ती आपण गातो गुणगुणतोही.मग ती गाणी नायक-नायिकेने दुःखात गायलेली असोत की सुखात! उडती गाणीपण आपल्याला प्रिय होतात.ही सारी गाणी गाणाऱ्या आपल्या खऱ्या गायक-गायिकेचे काय?तो तर आपल्याशी स्वरगुंजन करीत असतो.
         
             तर,ही झाली चित्रपटातील चार महत्वाची अंग.आता या चारजणांच्या  संगतीत चित्रपट एकाग्रता आणि सलगतेने पाहाण्यासाठी योग्य जागा म्हणजे सिनेमाचे (चांगले) थिएटर हे लक्षात ठेवा.घरामधील टि. व्ही.अथवा व्हिडिओ आपल्याला ही एकाग्रता देऊ शकणार नाही.
           
            प्रत्येक चित्रपट एक कालाकृती म्हणून पाहिल्यानंतर चित्रपटाच्या वर सांगितलेल्या चार अंगांविषयी आपले प्रामाणिक मत ठरेल ते त्या चित्रपटाचे खरे-खुरे परीक्षण समजावे.
         
            या ठिकाणी तुम्हाला सांगतो की,तुम्ही केलेले चित्रपटाचे परीक्षण आणि अभ्यासू चित्रपट समिक्षकाचे परिक्षण यात जरूर फरक असेल.पण त्याची धास्ती नको.कारण त्या समीक्षकाची नजर असंख्य चित्रपटांच्या अभ्यासपूर्ण निरीक्षणानंतर तयार झालेली नजर आहे,तर तुमची नजर आहे जाणत्या रासिक प्रेक्षकाची.
       
            महाराष्ट्रातील माझ्या माहितीप्रमाणे सगळ्यांत जुन्या अशा 'प्रभात' चित्र मंडळाचा मी जेव्हा सदस्यही नव्हतो,तेव्हा कॉलेजात बोअर वाटणाऱ्या लेक्चर्सना बुट्टी मारून मी इतर मित्रांसह मॅटीनी शोजला जायचो!त्यावेळी पाहिलेल्या आणि लक्षात राहिलेल्या चित्रपटांमध्ये -गाईड,आँखे,जॉनी वाँकर (चित्रपटाचे नाव),कागजके फुल,कोहरा,असे कितीतरी आहेत.
         
            तत्पूर्वी शालेय जीवनात पाहिलेले चित्रपतदेखील माझ्या अजून लक्षात आहेत.ते म्हणजे -उजाला,मेरा साया,असली नकली,पत्थर के सनम,नागीन, ताजमहल, दादीमाँ,कानून,साहब बीबी और गुलाम,चायना टाऊन,नया दौर,प्यासा,वक्त,दो रास्ते,आराधना,अमरप्रेम,अन्नपूर्णा, मोलकरीण,सांगते ऐका, केला इशारा जाता जाता,एक गाव बारा भानगडी, सोंगाड्या,मुंबईचा जावई,सतीचं वाण,वारणेचा वाघ,पांच नाजूक बोटं, एक दोन तीन, वैभव,वैशाख,वणवा, बीस साल बाद,शांतता कोर्ट चालू आहे,संत तुकाराम, श्यामची आई,माणूस,शेजारी,संत सखू,अशी किती नावं सांगावीत?
            प्रभात चित्र मंडळाचा सदस्य झाल्यावर मात्र मी माझ्या 'शोधक' नजरेने चित्रपट पाहू लागलो.पूर्वी बघितलेले चित्रपट पून्हा पाहायला मिळाले ते मला वेगळे भासू लागले. काही अधिक भावले तर काहींना अगोदर एवढे चांगले ठरावल्याची खंत वाटली.
       
            प्रभातमार्फत देशी-विदेशी कलात्मक आणि गाजलेले तसेच दुर्मिळ चित्रपट दाखविले जात.विदेशी चित्रपट पाहाताना भाषेची अडचण येई .मात्र बहुतेकवेळा इंग्रजी सबटायटल्स वाचायला मिळाल्याने समजणे सोपे होई. आजघडीला मी पाहिलेल्या चित्रपटांची यादी मोठी नसली तरी ती छोटीही नाही.
       
            तुम्हीसुद्धा खूप चित्रपट पाहिलेले असतील नाही का?मग तुम्हीही रसिक प्रेक्षक आहात असे मी म्हणेन.तर रसिकहो,मी पाहिलेल्या आणि जाणलेल्या चित्रपटांचे 'सार' सांगायचे म्हंटले तर एवढेच सांगेन की,जागतिक चित्रपटांत मला इटली,जपान,जर्मन,झेक,स्पेन,अमेरिका,स्विडन,......या देशांचे चित्रपट आवडतात.थेट आणि वेधक चित्रण,किरकोळ वाटणारा विषयदेखील मोठा करून रंजक बनविलेली कथा,अस्सल छायाचित्रण,प्रारंभीची आगळी विक्षिप्त वाटणारी संगीत सुरावट, बिनधास्त परंतु प्रामाणिक अभिनय करणारे कलावंत,आणि हे सगळे आटोपशीर वेळेमध्ये सादर करणारा कसबी दिग्दर्शक मलातरी श्रेष्ट वाटतो.इन्ड बर्गमन,स्पिलबर्ग,कुरुसावा,बर्तालू,डिसिका,चाप्लिन,.....हे त्यातले काही जेष्ठ अन श्रेष्ठ कलाकर्मी.

           काही चांगले अपवादात्मक चित्रपट सोडले,तर रशिया,चीन,सिलोन,.....या देशाच्या चित्रपटांनी मला बोअर केलेय. इज्रेल,ब्राझिल,आफ्रिका,नेदरलँड,इराण,तुर्कस्तान,.....या देशांच्या काही विलक्षण चित्रपटांनी मी खूप प्रभावीत झालोय.
           आपल्या भारतीय चित्रपटांबाबत मी आनंदी आहे.स्वर्गीय व्ही.शांताराम,सत्यजित रॉय, विमल रॉय, दादासाहेब फाळके,राजकपूर,विजय तेंडुलकर,गोविंद निहलानी,राम गाबाले,राजा परांजपे,बी.आर.चोप्रा,.....इत्यादीं चित्रमहर्षींनी हिंदी-मराठी चित्रपट सृष्टी गाजवलेली आहे.
         
           आणि,बासू चटर्जी,ऋतुपुर्ण घोष,बासू भट्टाचार्य,गिरीश कर्नाड,गोविंद निहलानी,अडुर गोपालकृष्णन ,जब्बार पटेल,रामदत्त, शाम बेनेगल,दीपा मेहता,अमोल पालेकर,कांचन नायक,आशुतोष गोवारीकर,सत्यदेव दुबे,तपन सिन्हा,मृणाल सेन ऋत्विक घटक,गिरीश कासाखल्ली,......या दिग्गजांचे दिग्दर्शन कसे विसरता येईल?
         
           रसिकहो,आपण प्रत्येक चित्रपट पाहाताना तो फक्त करमणूक म्हणून नव्हे तर एक कलाकृती म्हणून पाहावा या हेतूने मी तुमच्याशी या चित्रगप्पा मारल्यात, यामुळे तुम्हा रसिकांचे चित्रप्रेम अधिक जागरूक व अभ्यासु व्हावे हीच याक्षणी इच्छा आहे.🌹