💐वाचनछंद💐

                                                     माझी लायब्ररी.......

                      घोडपदेवला कामगार वस्तीमधील एका चाळीत माझे बालपण आणि शिक्षण झाले.वडिल मिल कामगार होते.आई, बहिण-भावंडांसह आमचे सारे सहा जणांचे कुटुंब.त्यातले आई,बाबा आणि मी,असे तिघेजण वाचनप्रेमी.
             जवळच असलेल्या कामगार कल्याण केंद्रातील वाचनालयामध्ये जाऊन बाबा पेपर्स वाचीत. त्यांच्याबरोबर जाताजाता मलाही वाचायची आवड निर्माण झाली.आई तेथे दुपारी शिवणकाम-भरतकाम शिकायला जायची.तीचेपण वाचनवेड वाढले.
              या केंद्रात पेपरशिवाय येणारी साप्ताहिके,मासिके माझ्या वाचनात आली. चांदोबा,कुमार,आणि मुलांचे मासिक मी आतुरतेने वाचत होतो.शाळेचा अभ्यासही होताच.अकरावीपर्यंत शिकून कॉलेजमध्ये जायला लागलो.मुंबईतील प्रसिद्द अशा रुईया(Ruia) कॉलेजमध्ये कला शाखेत शिकत असताना तिथल्या भव्य अशा लायब्ररीतील अभ्यासाव्यतिरिक्त पुस्तकांत मी डोकावू लागलो.कितीतरी साहित्य समोर येत होते.अधाशासारखा त्याचा आस्वाद मी घेत होतो.त्यातूनच कधीतरी आपणदेखील स्वतःची लायब्ररी करावी आणि अखंडितपणे वाचन करावे,हे मनाशी पक्के ठरविले.
               दरम्यानच्या काळात नोकरी व कॉलेजचा अभ्यास,अशी धावपळ करत असताना प्रवासात वेळ मिळेल तेव्हा जवळचे पुस्तक वाचत असे.थोरामोठ्या लेखक-मान्यवरांना गाठून त्यांची स्वाक्षरी घेणे हा त्या काळचा माझा आवडता छंद देखील माझे वाचनवेड वाढवीत राहिला.
               त्यावेळी पुस्तक प्रदर्शन पाहून मोह व्हायचा.मग खिसा पाकीट पाहून पुस्तक खरेदी सुरू(suru) केली अन माझ्या लायब्ररीला आकार येऊ लागला.छोट्याशा कपाटात दाटीवाटीने माझी पुस्तके दिसायला लागली.घरातले कधीमधी पुस्तके चाळताना दिसू लागले,याचा आनंद वाटला.या लायब्ररीत कोणी फुकट दिलेली पुस्तके आणि जुन्या बाजारात घेतलेली पुस्तकेसुद्दा प्रवेश करीत होती.
               अर्थात,माझ्या लायब्ररीत नसलेली,तसेच येणे शक्य नसलेली बरीच गाजलेली पुस्तके मी शालेय आणि कॉलेजजीवनात वाचून काढलीत.स्वामी,मृत्युंजय,अमृतवेल,ययाती,अरेबियन नाईट्स, सत्तांतर,बनगरवाडी, क-हेचं पाणी,माझी जन्मठेप,श्यामची आई,रामनगरी, एक गाव एक पाणवठा,बलुतं,गारंबीचा बापू,नक्षत्रांचे देणे,जनु  बांडे, ऋतू चक्र, आमचा बाप अन आम्ही,साद देती हिमशिखरे,संशयकल्लोळ,...... अशी अगणित पुस्तके वाचलेला मी भाग्यवान वाचक आहे ! काहींची नावे आता नीट आठवत नसली तरी 'ती' स्मरणात आहेत.अन लेखकांबद्दल विचारलं तर, ग.दि.,  व्यंकटेश माडगूळकर,नां. स., पु.ल.,श्री.,नां., गो.नि.,द.मा., उद्धव शेळके,साने गुरुजी(Guruji),रणजित देसाई,माधव गडकरी,श्री.दा. पानवलकर,रत्नाकर मतकरी,शंकर पाटील,आचार्य अत्रे,अनिल अवचट,रामदास फुटाणे,सुरेश भट......असे कितीतरी दिग्गज माझे आवडते आहेत.
                आज माझी लायब्ररी माझ्या घरामध्ये स्थानापन्न झालीय.एक कोपऱ्यात छोटेसे कपाट बनवून घेतलेय. त्यामध्ये विषयवार पुस्तके ठेवलीत.हरतऱ्हेचे विषय असलेली ही पुस्तके एकाच ठिकाणी दाटीवाटीने पण आनंदाने नांदताहेत. कामाच्या धावपळीत,वेळ काढून मी ही पुस्तके वाचीत आलोय.
                गिर्यारोहक असल्याने सह्याद्री आणि हिमालयीन भटकंती साठी उपयोगी ठरणारी पुस्तके,संदर्भ ग्रंथ, जर्नल्स जमवून ठेवलीत.नकाशे तर नेहेमी लागतात.गो.नि. दां. चे दुर्ग भ्रमण गाथा मला केव्हाही दुर्गांवर सफर घडवून आणते.  अध्यात्माच्या जवळ नेताना शास्त्राधार सांगून आपली ज्ञानतृषा भागविणारे मनशक्ती मासिक मी पूर्वी नियमित घ्यायचो. ही मासिके माझ्या संग्रही आहेत.यशवंत पाठकांचे पसायदान हे छोटेखानी पण मोठे ज्ञानदान देणारे पुस्तक मी पुन्हा पुन्हा वाचतो.
                मी चित्रपट रसिकदेखील आहे.१९८३ पासून प्रभात चित्रमंडळाचे(film society) 'वास्तव रुपवाणी(Rupvani)Z ',  हे  मासिक(आता- त्रैमासिक) लायब्ररीमुळेच माझ्या नियमित वाचनात असते.
               कवितांविषयी जवळीक असल्याने पाडगावकर,मोघे,पाटणकर,यांची कविता आणि शायरीचा लाभ मला मिळतो.राजकारणावर विडंबन करणारा कविता संग्रह माझ्याजवळ आहे.मी आस्तिक आणि धर्मप्रेमी असल्याने काही धार्मिक-कार्मिक पुस्तके मला लागतात.श्रद्धापुर्वक व गांभीर्याने ही पुस्तके आपण वाचली,तर देव तसेच धर्माच्या निर्मळ अस्तित्वाची आपल्याला जाणीव होते,असा माझा विश्वास आहे.याशिवाय,दिवाळी अंक मला वाचायला आवडतात.काही चांगले अंक माझ्याकडे आहेत.
               साऱ्या जगात प्रसिद्ध  असणारी भगवद्गगीता खूपदा वाचूनही ती पूर्ण आकलन न झाल्याचे जाहीरपणे कबुल करणारे कितीतरी विद्वान असतील.माझ्या लायब्ररीत मात्र सुलभ भगवद्गगीतेचे गोष्टीरुप(goshtirup) छोटे पुस्तक वाचताना मला तिचा भावार्थ कळल्यावर,मी आनंदित होतो.
              कधी मी खिन्न असलो की,कविता वाचून स्वतःला सावरतो.तर,कधी 'पु.लं.' ची आठवण आल्यावर सुहास्य होऊन मी थेट 'निवडक कालनिर्णय' हाती घेऊन त्यात पु.ल. नी लिहून ठेवलेले खुसखुशीत लेख वाचू लागतो. माझ्या संग्रहात जुन्या वर्तमानपत्रातील बरेच महत्वाचे लेख आहेत.तेपण मला नियमित नवे ज्ञान देत राहतात.दुर्गा भागवतांचे ऋतू चक्र तर दरवेळी मला काही नवे निसर्ग गुज देऊन जाते.
              माझ्या लायब्ररीमध्ये थोरामोठ्यांच्या प्रसिद्ध ग्रंथ-पुस्तकांचा समावेश नाही,पण आहेत ती पुस्तके माझी चांगली सोबत करून(karun),मला जीवनमार्ग दाखवीत आली आहेत. हे मी खात्रीने सांगेन. आणखी एक,माझ्या लायब्ररीत फक्त पुस्तकेच नाहीत बरं का! कितीतरी जुन्या आणि स्मरणीय अशा मराठी,हिंदी गाण्यांच्या आणि शास्त्रीय संगीत- धुनीच्या एसीडीज,व्हीसीडीजही आहेत.
               माझ्या घरी माझी स्वतःची लायब्ररी आहे म्हणून मी केवढा भाग्यवान!,असा गर्व मला नाही.कारण, ती साधी व काहीशी विस्कळीत मांडणीची लायब्ररी आहे.मात्र ती'जिवंत'आहे.ती कोणाही वाचनप्रेमीला खुली आहे.परंतु एवढे वाचनवेड आता आहे तरी कितीजणांत ? मोबाईल अन कंप्युटरच्या धाव-रगाड्यात वाचन करणे म्हणजे अडाणीपणा समजला जातोय,हे कटु वास्तव आहे.इतरांचे सोडा,माझ्या लहानपणी सहा जणांच्या कुटुंबात मी,बाबा,आई घरी लायब्ररी नसताना वाचनवेडे होतो.आज माझ्या घरी चारजणांच्या कुटुंबात मीच एकमेव या लायब्ररीचा लाभ घेणारा आहे,त्याचे काय ?
               हे शल्य उरी बाळगुन जाताजाता आनंदाने सांगावेसे वाटते की,या वाचनप्रेमामुळेच मी वेळोवेळी लिहिता होऊन लेखनाची अनुभूती घेत आलो आहे.कधी साप्ताहिक,मासिक,दिवाळी अंकात,तर कधी वर्तमानपत्रात लेख छापुन आल्यावर होणारा निर्मितीचा आनंद नेहेमी अनुभवित आहे.आज अशा लिखाणामुळेच आकाशवाणीने मला बोलण्याची तीन वेळा जी संधी दिली,त्याचे श्रेय मी माझे वाचनवेड वाढविणाऱ्या माझ्या लायब्ररीलाच देईन.अर्थात,दिवसेंदिवस तीळ तीळ वाढत राहणाऱ्या माज्या लायब्ररीतील पुस्तकांचे पूर्णपणे वाचन करणे मला या जन्मात तरी शक्य होईल,असे वाटत नाही,आणि त्याचे शल्य मनी कायम राहणार आहे.

                                                        ..............................................