💐परिसर💐

💐परिसर💐
            भटकंतीच्या निमित्ताने प्रवास करायची संधी खूपवेळा मिळाली. सह्याद्री आणि हिमालयीन पदभ्रमणातील देशभरात प्रसिद्द असलेल्या युथ असोशिएशन ऑफ इंडिया या दिल्लीत मुख्यालय असलेल्या(YHAI ) संस्थेने  आयोजित केलेल्या काही हिमालयीन पदभ्रमण मोहिमेत कॅम्प लीडर म्हणून काम करताना राजधानी दिल्लीचा परिसर पाहायला मिळाला. त्या राजधानीतील  ही  छोटीशी सफर.....

💐रम्य आणि अगम्य राजधानी दिल्ली...........💐

                     रात्री अकराच्या सुमारास हरद्वारला  आम्ही जी बस पकडली ती निघाली होती दिल्लीला. सारे झोपेच्या मूडमध्ये होतो. सामान टपावर चढवले अन सगळ्यांनी आत जागा पटकावल्या. मग एकदाची बस सुटली.
                  मला व नऱ्याला बसायला जागा नव्हती. उभे राहावे लागले. बाकीचे एव्हाना झोपेच्या अधीन झाले होते. बस वेगाने चालली होती. ती मध्येच कोठे थांबली की यांना जाग येई. मग विचारीत,'  काय आले ?'
             आम्हा दोघांना झोपायचे होते. मग एक शक्कल काढली. बसच्या खिडक्यांना जाडजूड पडदे लावलेले. त्यातला मोठा पडदा अंथरला खाली, त्यावर दोघे पहुडलो. कानाजवळ बसच्या इंजिनाची सुरावट ऐकत झोप घेतली.
             पहाटे पाचचा सुमार असावा. आमच्या बसने दिल्लीच्या भव्य अशा आंतरराज्य बसस्थानकात प्रवेश केला. मग भराभर  सामान उतरणे सुरू झाले, आणि कुजबुज ऐकू आली,'  बॅग हरवली,  बॅग हरवली.......'  एका व्हीआयपी बॅगेत आमच्या संस्थेची महत्वाची कागदपत्रे, काही रक्कम, राजनच्या काही वस्तू , हे  सगळे ज्या बॅगेत होते ती बॅगच गहाळ झाली होती !
           साऱ्यांचा मूड गेला. बस अजून तेथेच  उभी होती. बसचे काना कोपरे सगळयांनी  धुंडाळले, पण काही  उपयोग झाला नाही. आम्ही एकमेकांना दोष देऊ लागलो.
            राजधानी दिल्लीच्या आमचे स्वागत असे केले !  अशा या ऐतेहासिक राजधानीत आमचा दोन दिवस मुक्काम होता.
           या दिल्लीचे दोन भाग आहेत. दिल्ली-मुख्य शहर, आणि नवी दिल्ली हे नियोजनातून  वसलेले शहर. आपल्या महाराष्ट्रातील बहुतेकजण इथे आल्यानंतर महाराष्ट्र सदन अथवा महाराष्ट्र भवन राहण्यासाठी पसंत करतात. मात्र राजकारणी/सामाजिक कार्यकर्ते आणि त्यांच्या संपर्कातील लोक महाराष्ट्र भवनात गर्दी करतात ! तर इतरांना मात्र महाराष्ट्र सदन जवळचे वाटते.ते आहे नवी दिल्ली स्थानकापासून जवळच असलेल्या  पहाडगंज परिसरात.
                आम्हाला वरील दोन्ही  ठिकाणी  राहाता आले नाही म्हणून आम्ही दिल्लीतल्या प्रसिद्द चांदणीचौकातील रायबहादूर धर्मशाळेत राहायला गेलो. ही धर्मशाळा निःशुल्क आहे.  मात्र नेहेमीच्या फिरत्या व्यापाऱ्यांनी व्यवस्थापकांशी सलगी करून येथे खोल्या अडवलेल्या  असतात. चहापाणी देऊ केले तर व्यवस्थापकाकडून आपली चटकन सोय करण्यात  येते.
                रायबहादूर धर्मशाळेत लाईटचे भाडे वेगळे.संडासचे वेगळे. भल्या पहाटे संडासला जाताना हातात पैसे ठेऊन जायचे, नाहीतर तेथे प्रवेश नाही !  धर्मशाळेच्या आवारात एक इस्त्रीवाला आहे. आपण त्याच्याकडे कपडे  इस्त्रीला टाकले आणि परत आणायला गेलो की तो तीथे नसतोच ! जवळ चौकशी  केली तर ' काही माहिती  नाही' असे उत्तर मिळते.  आपल्या प्रवास वेळेमुळे जास्त वेळ थांबताही  येत नाही. एकतर कोठे फिरायला जायचे असते ,नाहीतर  धर्मशाळा सोडायची घाई असते. तरी इस्त्रीवल्याचा पत्ता नसतो !  ज्यांना धर्मशाळा सोडायचीअसे, ते आपले कपडे तेथेच सोडून निघून जात. आमचे पण तेचहोणार होते, मात्र आम्ही त्याचा शोध घेऊन आमचे कपडे परत मिळवले.
                दिल्लीमध्ये हॉटेलपेक्षा धाब्यात लोक जास्त जातात. गंमत म्हणजे  तिथे ऑर्डर दिल्यावर बऱ्याच वेळाने खाणे मिळते. पण लोकं ते सहन करतात!  अर्थात धाब्यामधले  खाणे गरमागरम आणि मसालेदार व चविष्ट  असते. मात्र मला दिल्लीतली लस्सी  आवडायची. मोठ्या स्टीलच्या ग्लासमधील सुगंधी लस्सी पिताना लज्जत येते.
                 दिल्लीतला  चांदणी चौक म्हणजे मुंबईतील  जणू भेंडीबाजार ! हा वर्दळीचा भाग आहे. छोटीमोठी दुकाने , मार्केट, काही ऑफिसेस, हॉटेल धाबे यांच्या जोडीला शीखपंथीयांचा गुरुद्वारा, यांनी हा चांदणी चौक-फतेहपुर परिसर वेढलेला आहे. शुक्रवारी नमाजसाठी मशिदी जवळील मुख्य रस्ता  बंद होतो, तर शीख बांधवांच्या गुरुद्वाराजवळील  प्रशस्त फुटपाथवरून वाटसरू ना जाऊ देत नाहीत !
               या राजधानीच्या शहरात बेकारांचा भरणा भरपूर आहे. शहरात सायकल रिक्षा बऱ्याच फिरताना दिसतात. मात्र तरुणांपेक्षा  वयस्कर रिक्षावालेच सायकल रिक्षा चालवताना जास्त दिसतात. ते धंदा चिकाटीने करतात. प्रवाशांची पाठ सोडीत नाहीत!
               दिल्लीतली सर्वसामान्य  हॉटेलसुद्धा मजेशीर आहेत. एका हॉटेलमध्ये बसलो होतो. तिथला वेटर मरगळल्यासारखे  काम करीत होता. आम्ही मुंबईकडचे आहोत कळल्यावर  त्याला थोडा उत्साह आला त्याच्यात!  '  बंबईमे  मेरेलीये कुछ नौकरी मिलाकर दिजीए साहेब। ', असं अजीजीने म्हणायला लागला. ह्याला नोकरीला ठेवण्याइतके आपण कोणी मोठे नाही. पण मनात विचार आला,की आमच्या मुंबईतल्या वेटर्स इतके चपळाईने आणि अदबीने हे काम करतील !
                 दिल्लीतील प्रसिद्द लाल किल्ला चांदणी चौकापासून  फारसा लांब नाही. येथे लष्कराचे अधिपथ्य आहे. लालकिल्ल्याच्या आतमध्ये खासगी दुकाने विखुरलेली आहेत. किल्ला लालतांबूस दगड मातीने बांधलेला खराखुरा ' लाल' किल्ला आहे. तो पक्का मजबूत असून विस्तीर्ण आहे. दरवर्षी या किल्ल्यावर स्वातंत्रदिनाचा सोहोळा साजरा होतो. येथले विशेष आकर्षण म्हणजे  '  दिवाण-ए-आम ' व '  दिवाण-ए-खास ' . हे दोन सुंदर महाल आहेत. बारीक पण रेखीव कोरीव काम , किमती  प्रस्तरांची सिहासने, भव्य अशा  छतांची  नयनरम्य कलाकुसर, हे सारे पाहाण्याजोगे  आहे.
                 रोज संध्याकाळी इथे  एक विशेष दृक्षाव्य कार्यक्रम  पर्यटकांना दाखविण्यात येतो. लोकांची गर्दी होते. वाद्यांच्या ध्वनी-्प्रकाशाचा  मेळ साधणारा हा रमणीय कार्यक्रम आपल्याला इतिहासात नेऊन सोडतो. हा कार्यक्रम खरोखर छान आहे.
                 जुनी दिल्ली व नवी दिल्लीअसें दोन भाग असलेल्या राजधानीच्या या जुन्या शहराला आपण '  दिल्ली '   म्हणतो.  नवी दिल्ली विस्तीर्ण आणि स्वछ आहे. येथे आपली लोकसभा इमारत, राष्ट्रपती भवन, सचिवालय, देशोदेशींच्या वकीलाती, अशा महत्वाच्या वस्तू आहेत. केंद्रीय मंत्री, खासदार, व्हीआयपीज , देखील नवी दिल्लीत राहातात. स्वर्गीय लालबहादूर शास्त्री, पंडित नेहरू, महात्मा गांधी, इंदिरा गांधी,राजीव गांधी इ. प्रसिद्द नेत्यांची समाधीस्थळे सुद्धा नवी दिल्लीतील विस्तीर्ण जागेत वसली आहेत.
              स्व.इंदिरा गांधींचे '  तीन मूर्ती सदन'  आता राष्ट्रीय स्मारक झालेय. त्यांना मारेकऱ्यांनी  गोळ्या झाडल्या होत्या त्यावेळचे रक्ताचे डाग अजूनही पाहायला मिळतात. ध्वनिमुद्रित आवाजही वातावरण गंभीर करते.  त्यांचे स्मारक म्हणून प्रसिद्द असलेले '  शक्तीस्थळ 'पाहायला लांबून पर्यटक येतात. देशोदेशीचे दुर्मिळ प्रस्तर येथे विविध अंगांनी मांडून ठेवलेत.
             दिल्ली शहराचा फेरफटका आपल्याला खासगी व सरकारी पर्यटन संस्थमार्फत करता येतो. मात्र ही धावती भेट असते. सर्वच ठिकाणे  आपण नीटपणे पाहू शकत नाही. आम्ही एका खासगी पर्यटन बसने दिल्ली पाहिली. या घाईघाईच्या ट्रिपने आम्हाला कुतुब मिनार, बिर्ला मंदिर, इंडिया गेट, एक प्राणी संग्रहालय, इत्यादी पाहायला मिळाले. सुप्रीम कोर्ट, संसद भवन, परराष्ट्रांच्या वकीलाती, हे मात्र बसमधूनच (दूरदर्शन) पाहावे लागले. यात पाकिस्तानी वकीलात उठून दिसते.
             नवी दिल्लीतील इंडिया गेट भव्य व प्रशस्त आहे. तेथल्या भव्य स्तंभावर युद्धात हौतात्म्य  पत्करलेल्या भारतीय जवानांची नावे कोरलेली आहेत. वीर जवानांना मानवंदना देणारी '  ज्योत '  अखंडपणे तेवत असते.
             बिर्ला मंदिर पाहताना आमच्यातील एकाच्या चपला गेल्या !  भल्या मोठ्या छपलांच्या ढिगाऱ्यात ठेवल्या होत्या. बरेच धुंडाळले. पण चपला काही  मिळाल्या नाहीत. शेवटी त्याला अनवाणी च बसमध्ये परतावे लागले.
             तर अशी ही ऐतेहासिक, भव्य अन दिव्य अशी दिल्ली.पाहिली खरी. पण फारशी आवडली नाही. भावली नाही. दिल्लीकरांना बाहेरच्यांविषयी आस्था नाही . रस्त्यात किंवा एखादया वसाहतीत आपण साधा पत्ता जरी विचारला तरी दिल्लीकर नकाराची मान फिरवून बेफिकीरीने पुढे निघून जातो ! या दिल्लीकराना  पाहुण्यांत स्वारस्य वाटत नाही. इथल्या हॉटेलातील वेटर्स  आणि मुंबईतले उडपी किंवा इतर कुठल्याही हॉटेलचे वेटर्स, यांच्यात जमीन अस्मानाचे अंतर जाणवते. अर्थात, जुन्या दिल्लीचा बकालपणा व नव्या दिल्लीचे रेखीवपण हे नेहेमीच लक्षात राहील, असे आहे.
                  मात्र, या भारताच्या रम्य पण अगम्य राजधानीमध्ये अधिक काळ राहिलो तर तीचे अंतरंग मला  आणखी कळू शकेल.
                                                                          प्रतिक्रियेसाठी-yescharudatta@gmail.com
                                                                                                7588727522.
                                      ..............................................
                                      ....................................